NHỮNG YẾU TỐ NGUY HẠI
ĐƯA ĐẾN BỆNH TIM
BÁC SĨ TỪ PHẤY
Kỳ này, mời quí độc giả đọc bài viết với những chi tiết chúng ta rất cần biết của bác sĩ Từ Phấy.
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
Từ thuở xa xưa ông bà tổ tiên chúng ta vẫn ăn những món ăn truyền thống rất ngon lành như phở bò hay gà, bún bò Huế, thịt kho mỡ nước dừa, vịt sáo măng và nhiều món ăn khác. Các món ăn đó càng có nhiều mỡ béo thì càng ngon miệng mà chẳng thấy ai bảo là sẽ sinh ra bệnh này tật nọ. Ngày nay ta lại ăn uống rất cẩn thận và thức ăn hằng ngày phải bớt chất béo để bảo vệ sức khỏe của ta.
Như vậy những thay đổi đó đã dựa trên bằng chứng gì?
Cuộc nghiên cứu tim Framingham
Sáu mươi năm trước, phẩn đông các bác sĩ tin rằng sự chai cứng động mạch (atherosclerosis) là một tiến trình bất khả kháng của tuổi già cho nên không cần chữa trị, và áp huyết tăng cao với tuổi già là một điều tự nhiên để tim có thể bơm và dẫn máu qua các mạch máu bị hẹp cứng của người cao niên.
Thời đó các bác sĩ chưa hiểu được sự liên hệ giữa mỡ cao cholesterol và bệnh tim. Đa số không tin rằng thay đổi vài thói quen như ăn uống, thể thao có thể giúp cho bệnh nhân của họ tránh đuợc nhiều bệnh tim mạch trầm trọng.
Nhưng cuộc nghiên cứu tim Framingham giúp giải đáp sự huyền bí của bệnh tim mạch.
Từ những thập niên 1930, số dân Mỹ mắc bệnh tim tăng lên rất nhanh và sau Đệ Nhị Thế Chiến thì bệnh tim đã vượt qua các bệnh truyền nhiễm và trở thành bệnh giết người hàng đầu ở Mỹ.
Để tìm hiểu nguyên nhơn gây bệnh tim, năm 1948, Sở Y Tế Công Cộng Hoa Kỳ (US Public Health Service) đã lập ra một chương trình nghiên cứu tim tại thị trấn Framingham của tiểu bang Massachusettes. Chưong trình này đã trở thành một cuộc nghiên cứu dịch học quan trọng nhứt trong lịch sử y học Mỹ.
Quan sát và chờ đợi
Chương trình này sẽ tìm tòi về mối quan hệ giữa lối sống và bệnh tật. Nên nhớ là trước năm 1948 câu hỏi ít khi được đặt ra về lối sống khác nhau giữa người bị đau tim và người không đau tim.
Chưong trình nghiên cứu đợt đầu gồm có 5,209 người tại thị trấn Frmingham khỏe mạnh tuổi từ 30 đến 60. Các nhơn vật này được khám nghiệm định kỳ mỗi một hay hai năm rất kỹ lưỡng. Cuộc khám nghiệm sức khỏe ghi nhận nhiều chi tiết về lối sống cá nhân như công việc làm, món ăn, thức uống, giải trí, hình thức hoạt động, thời gian thể thao, rượu chè và thuốc lá. Cuộc khám gồm có đo áp huyết, đo tim đồ, thử nghiệm máu, cân nặng, đo lường về mập phì như kích thước lưng quần và độ dầy lớp mỡ cánh tay cũng như khám toàn diện cơ thể. Rồi sau đó chỉ chờ đợi và theo dõi mà thôi. Tuy nhiên sự quan sát và chờ đợi đó đòi hỏi nhiều năm mới có thể đạt được kết luận.
Lần hồi với thời gian trôi qua trong nhóm người hoàn toàn khỏe mạnh lúc khởi đầu sẽ có người sinh ra bệnh hoạn. Thống kê kể từ lúc đó nhận thấy những cá nhân béo mập, với mỡ cholesterol cao, áp huyết cao, và hút thuốc lá thì dễ bị bệnh tim.
Những kết luận đáng kể nhứt (milestones) qua thời gian của cuộc nghiên cứu tim Framingham
1960: Hút thuốc lá gia tăng nguy cơ bệnh tim.
1961: Cholesterol cao, áp huyết cao, tim đồ không bình thường gia tăng nguy cơ bệnh tim.
1967: Thể thao làm giảm nguy cơ bênh tim và mập phì làm tăng nguy cơ bệnh tim.
1970: Áp huyết cao gia tăng nguy cơ tai biến mạch máu não.
1976: Đàn bà mãn kinh gia tăng nguy cơ bệnh tim.
1978: Yếu tố xã hội như bần cùng, nghèo khổ ảnh hưởng đến bệnh tim.
1988: Loại mỡ tốt HDL cholesterol giảm nguy cơ tử vong.
1994: Phòng tim trái phì đại (LVH) gia tăng nguy cơ tai biến mạch máu não.
1996: Áp huyết cao lâu ngày đưa đến bệnh suy tim (heart failure).
Những yếu tố nguy hại được khám phá bởi chương trình nghiên cứu tim Framingham
1. Cao mỡ cholesterol
Mỡ cholesterol lá một hung thủ quan trọng của bênh tim. Chất mỡ này đóng lần trong thành vách cùa mạch máu làm hẹp cứng mạch máu dễ đua đến bệnh nhồi máu cơ tim (heart attack), đau tim và tai biến mạch máu não. Mỡ cholesterol di chuyển trong máu dưới nhiều dạng trong đó có LDL và HDL. LDL là mỡ xấu vì nó đóng cholesterol vào vách mạch máu làm mạch máu bị chai cứng. HDL là loại mỡ tốt vì nó dời mỡ xấu ra khỏi vách mạch máu.
2. Cao áp huyết
Năm 1948, người ta nghĩ áp huyết cao rất cần thiết để đẩy máu qua lọt mạch máu chai cứng của người lớn tuổi để cung cấp dinh dưỡng cho cơ thể và áp huyết cao là hiện tượng bình thường của tuổi già. Cuộc thử nghiệm tim Framingham đã chứng minh áp huyết cao đưa đến tai biến mạch máu não và bệnh tim.
3. Thuốc lá
Trước cuộc thử nghiệm Framingham, hút thuốc lá chưa được chấp nhận là một nguyên do đưa đến bệnh tim. Cuộc thử nghiệm Framingham trong những năm đầu đã thấy rõ những người hút thuốc lá dễ bị nhồi máu cơ tim hoặc chết bất thình lình. Hơn nữa, sự nguy hiểm đó liên quan đến số lượng thuốc lá hút mỗi ngày và sự nguy hiểm đó giảm bớt một nửa nếu người đó bỏ thuốc lá.
4. Mập phì
Bệnh mập phì làm tăng gia các bệnh tim mạch, và quan trọng hơn nữa bệnh mập phì làm gia tăng những nguy cơ khác như cao áp huyết và cao mỡ cholesterol. Cuộc nghiên cứu Framingham cho thấy là dù chỉ thể thao nhẹ cũng có công hiệu bảo vệ cho tim. Cuộc nghiên cứu cũng cho biết cả phái nam lẫn phái nữ nếu cân nặng trồi sụt liên miên sẽ dễ bị bệnh tim mạch.
5. Bệnh tiểu đường
Các khoa học gia của cuộc nghiên cứu Framingham cho biết là người bị bệnh tiểu đường loại II (thường xẩy ra ở người trung niên mập) dễ bị bệnh tim mạch gấp 2 lần và người có đường trong máu hơi cao mà chưa phải là bệnh tiểu đường còn được gọi là tiền tiểu đường (impaired glucose tolerance) sẽ dễ bị bệnh tim mạch gấp 1.5 lần. Hơn nữa, người bệnh tiểu đường thường bị cao mỡ cholesterol, HDL (loại cholesterol tốt) thấp và áp huyết cao. Đàn bà bị tiểu đường nhiều hơn là đàn ông.
6. Giới tính
Cuộc nghiên cứu Framingham cho biết là đàn ông bị bệnh động mạch vành tim (coronary artery disease) nhiều và sớm hơn. Tuy nhiên đàn bà bị bệnh động mạch vành tim thì dễ chết vì biến chứng của căn bệnh hơn.
Am hiểu tường tận hơn về ảnh hưởng của thói quen sinh hoạt
Cuộc nghiên cứu cho thấy là thói quen với thức ăn nhiều mỡ, nếp sống nhàn hạ ít vận động và lên cân trở thành mập phì thì dễ đưa đến bệnh tim mạch.
Chẳng bao lâu thì cuộc nghiên cứu phát giác thói hút thuốc lá dễ đưa đến nhồi máu cơ tim và tử vong một cách bất thình lình.
Cuộc nghiên cứu Framingham cho thấy là dù chỉ thể thao nhẹ cũng có công hiệu bảo vệ cho tim.
Kết luận
Trong 60 năm qua, cuộc nghiên cứu tim Framingham Heart Study là một bước tiến quan trọng trong việc phòng ngừa bệnh tim trên nứơc Mỹ cũng như khắp thế giới.
Những tài liệu gom góp từ những cá nhân của cuộc nghiên cứu Framingham trong 60 năm qua rất là phong phú và đã tạo ra hơn 1000 bài viết y khoa, định rõ những yếu tố nguy hại đưa đến bệnh tim, tai biến mạch máu não và các bệnh liên hệ khác. Cuộc nghiên cứu cũng như các cuộc khảo cứu khác dựa trên mẫu thức này trên khắp thế giới đã dẫn đến một cải cách lớn lao trong ngành y học phòng ngừa và thay đổi vĩnh viễn cách nhìn về nguồn gốc của bệnh tật.
Trước khi có cuộc nghiên cứu Framingham, danh từ “yếu tố nguy hại” (“risk factors”), một danh từ được đặt ra bởi cuộc nghiên cứu này, liên quan đến bệnh tim, tai biến mạch máu não và các bệnh khác chưa được xử dụng trong giới y khoa. Ngày nay danh từ “yếu tố nguy hại” được xử dụng thường xuyên để giáo dục và nhắc nhở dân chúng tránh bệnh tim mạch bằng cách bỏ thuốc lá, chữa cao áp huyết và cao mỡ cholesterol và thay đổi thói quen có haị.
Cuộc nghiên cứu Framingham có tầm ảnh hưởng rất lớn cho giới y sĩ để họ chú trọng việc phòng ngừa bệnh tim mạch bằng cách chữa trị và ngăn chặn các yếu tố nguy hại.
Cuộc nghiên cứu tim Framingham sẽ còn tiếp tục
Năm 1971 (23 năm sau), cuộc nghiên cứu tim Framingham tuyển mộ thêm 5,124 người thuộc thế hệ con cái (và gia quyến họ) của nhóm người tham dự nghiên cứu đầu tiên năm 1948. Với sự gia nhập này thì tài liệu khoa học sẽ được đúc kết trong những năm tới càng phong phú. Vả lại số người tham dự ban đầu còn sống sót lại không bao nhiêu.
Gần đây hơn, năm 1997, 500 người dân thiểu số (minority) của thị trấn Framingham đã được tuyển vào cuộc nghiên cứu Omni. Cuộc nghiên cứu Omni có mục đích tìm hiểu và xác nhận các yếu tố nguy hại liên quan đến bệnh tật trong nhóm những người dân thiểu số khác hơn là nhóm người da trắng trong hai cuộc nghiên cứu kể trên.
Những tiến triển trong tương lai
Những tài liệu thu thập được của cuộc nghiên cứu Framingham không những làm sáng tỏ yếu tố nguy hại đưa đến bệnh tim mạch mà còn là một công cụ để tìm hiểu tỷ lệ phổ biến của bệnh lẫn (Alzheimer), bệnh sốp xương, bệnh thấp khớp, bệnh mắt, ung thư và cách thức di truyền của nhiều bệnh thông thường. Các nhà nghiên cứu này hiện đang dấn thân tìm hiểu các genes bẩm sinh làm thay đổi cholesterol cũng như gây nên bệnh mập phì, bệnh cao áp huyết, bệnh tiểu đường và cả bệnh lẫn (Alzheimer's).
Cuộc nghiên cứu Framingham đã tạo lập một thư viện DNA từ hơn 5000 mẫu máu của hai thế hệ cá nhân tham dự cuộc nghiên cứu này. Thư viện DNA này sẽ giúp khám phá những bệnh cha truyền con nối trong tương lai.
Bác sĩ Từ Phấy Richard
Viginia