NGỨA DA
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
8748 E. Valley Blvd. # H
Rosemead, CA 91770
(626) 288-3306
Ngứa là một cảm giác khó chịu của da khiến người bị ngứa phải gãi, dụi để bớt ngứa. Ngứa có thể làm mất ngủ, hoặc bất tiện, gây trở ngại cho công việc. Đấy là chưa kể, bị ngứa, ngồi đâu gãi đấy, trông cũng khó coi.
Ngứa thường được chia làm hai loại:
- Ngứa từng vùng nhỏ: nguyên nhân thường dễ hiểu. Chẳng hạn bạn bị muỗi đốt, chỗ bị đốt sưng lên, ngứa ngáy. Hoặc trời lạnh, da tay bạn đã khô, bạn lại rửa tay bằng nước nóng và xà-bông ngày nhiều lần, lưng bàn tay và các ngón tay của bạn khô càng thêm khô, sần lên, nứt nẻ và ngứa ngáy.
- Ngứa toàn cơ thể: nguyên nhân phức tạp hơn nhiều.
Trong phạm vi bài này, chúng ta tìm hiểu chứng ngứa ngáy toàn cơ thể.
Nhiều nguyên nhân khác nhau gây nên chứng ngứa toàn thân:
Các bệnh ngoài da
Bệnh da nhiều lắm, hàng trăm thứ, không phải chỉ có một bệnh “lác” như ta tưởng (ngược lại, các bác sĩ học ở Mỹ lại không biết bệnh “lác” là bệnh gì). Rất nhiều bệnh ngoài da gây ngứa. Chỉ xin kể một vài bệnh da gây ngứa hay xảy ra, dễ giải thích sau đây:
- Bệnh nổi mề đay (urticaria):
Rất hay xảy ra. Da nổi những mẩn đỏ, ngứa, xuất hiện độ vài tiếng rồi biến đi, để rồi lại mọc ở chỗ khác trên da. Bệnh gây bởi nhiều nguyên nhân khác nhau.
- Ngứa do tuổi tác (senile pruritus):
Da càng khô càng dễ bị ngứa. Da tự tiết ra một chất nhờn đặc biệt gọi là “sebum”, có tác dụng giữ cho da khỏi bị khô. Càng lớn tuổi, sự tiết chất sebum càng giảm dần (nên da trông không còn tươi mát như lúc còn trẻ). Một số các vị lớn tuổi bị ngứa quanh năm, do da không còn tiết đủ chất sebum như trước. Ngứa sẽ nặng hơn vào mùa lạnh, khi có nhiều yếu tố khác nữa làm da thêm khô.
- Ngứa mùa đông (winter itch):
Vào mùa đông, khí lạnh làm da khô. Da khô khiến ta dễ cảm thấy ngứa. Cái lạnh làm nhiều người thích tắm nước nóng hơn bình thường. Vào những ngày lạnh quá, sưởi được bật lên để mọi người trong nhà được ấm. Nước nóng, sưởi (củi, điện hay gas) làm da càng thêm khô và ngứa. Gãi mới đã ngứa. Có người lại dùng rượu, chanh, dầu xanh... chà xát trên da, hi vọng bớt ngứa. Những chỗ do bị gãi và chà xát, trở thành sần sùi, dộp lên. Những chỗ da bị dộp lên này lại càng ngứa tợn, làm người bị ngứa càng gãi nhiều hơn. Tất cả những yếu tố kể trên gộp lại làm da càng lúc càng thêm ngứa trong mùa đông.
- Bệnh cái ghẻ hay bệnh chấy, rận:
Bệnh cái ghẻ (scabies) hay chấy, rận (pediculosis) gây bởi những ký sinh trùng, lây từ người nọ sang người kia do sự chung đụng. Vì vậy, có thể vài người trong nhà cùng bị. Bạn chớ tưởng ở Mỹ không còn bệnh cái ghẻ hay chấy, rận.
Bệnh cái ghẻ hay gây ngứa ở những vùng như kẽ ngón tay, cổ tay, khuỷu tay, nách, vú, rốn, bộ phận sinh dục, ... Con cái ghẻ phải nhìn bằng kính hiển vi mới thấy, nhưng tạo những đường hầm đặc biệt nhìn thấy được bằng mắt thường ở những vùng bị ngứa nhiều. Người bị bệnh cái ghẻ ngứa nhiều hơn về buổi tối và ban đêm. Chấy, rận thấy được bằng mắt thường. Chấy lập nghiệp trên đầu, còn rận chạy lăng quăng trên người (rận người: pediculosis corporis), hoặc định cư ở vùng háng (rận háng: pediculosis pubis). Chúng đều là những sinh vật hút máu.
- Bọ thú vật cắn (bọ chó, bọ mèo, ...):
Nếu bạn có nuôi chó để trông nhà, hay mèo bốn chân để bắt chuột, và bất ngờ trong nhà có người bị ngứa, bạn nhớ cẩn thận xem chó hay mèo của bạn có làm bạn với mấy chú bọ con con (fleas) hay không. Chán máu chó, mèo, mấy chú bọ có thể đổi bữa, thử máu người xem sao, chích đốt những người trong gia đình bạn, gây ngứa ở chỗ da bị chích đốt, hoặc có thể gây cả phản ứng ngứa da toàn diện.
- Bệnh vảy nến (psoriasis):
Một bệnh da nhiều người bị. Bệnh tạo những vết đỏ, dày trên da trông giống những vẩy nến. Các vết psoriasis hay hiện diện ở khuỷu tay và đầu gối, nhưng có thể mọc trên da nhiều nơi, cả ở trên đầu, trên móng tay và trong miệng.
Xin hẹn bạn vào một dịp khác sẽ có một bài viết chi tiết về bệnh psoriasis.
Các bệnh bên trong cơ thể
- Suy thận kinh niên: trong các bệnh nội thương, suy thận kinh niên là bệnh hay gây ngứa nhất. 90% những người suy thận nặng cần được lọc thận bị ngứa. Ngứa do suy thận nặng hơn về mùa hè.
- Bệnh gan: bệnh gan có nhiều loại. Loại gây tắc nghẽn và ứ đọng mật (trong hay ngoài gan) cũng hay gây ngứa, chỉ đứng hàng thứ nhì sau bệnh suy thận kinh niên.
- Bệnh cường tuyến giáp trạng (hyperthyroidism): 5% những người bị bệnh cường tuyến giáp trạng than ngứa ngáy. Ngứa bớt dần khi bệnh được chữa trị và kiểm soát.
- Bệnh ung thư Hogkin: Hogkin là bệnh ung thư gây nổi hạch ở nhiều nơi trong cơ thể, có thể chữa trị được nếu khám phá sớm. 15% những người bị bệnh ung thư Hogkin than ngứa.
- Bệnh quá nhiều chất Hemoglobin trong máu (polycythemia vera): trong bệnh này, cơ thể sản xuất quá nhiều hồng cầu và chất Hemoglobin lưu thông trong máu, làm máu đặc hơn bình thường. 14-52% người có bệnh này bị ngứa, nhất là sau khi tắm với nước ấm hay nước nóng.
Trên đây là những bệnh được biết chắc có thể gây ngứa. Nhiều bệnh khác như tiểu đường, suy tuyến giáp trạng (hypothyroidism), thiếu máu do thiếu chất sắt, các bệnh ung thư khác ngoài bệnh Hogkin... có lẽ cũng có thể gây ngứa.
Ngoài ra, các trạng thái căng thẳng tinh thần, và một số bệnh tâm thần cũng khiến nhiều người cảm thấy ngứa ngáy (bạn cũng thấy đấy, những người đứng trước mặt boss, có khi trước mặt vợ nhà, thường hay gãi đầu, gãi tai). Chứng ngứa này được gọi là ngứa tâm lý (psychogenic pruritis). Tuy nhiên, chỉ nên định bệnh là ngứa tâm lý, sau một thời gian tìm hiểu và theo dõi, để biết chắc là không có một tật bệnh nào khác quan trọng trong cơ thể gây ra chứng ngứa.
Ngứa do dùng thuốc
Thuốc là một phần của đời sống văn minh. Ai trong chúng ta cũng dùng thuốc, không lúc này thì lúc khác. Thuốc do toa bác sĩ, thuốc mua bên ngoài không cần toa bác sĩ, thuốc đặt mua tận bên Tây, thuốc bắc, thuốc nam, ... Dùng đúng cũng có, dùng sai có khi nhiều hơn. Thuốc tây (ở Mỹ, ta gọi thuốc Mỹ cho đúng hơn) còn có tên, có tuổi. Thuốc nào không biết, bác sĩ chỉ cần dở sách thuốc PDR (Physicians’ Desk Reference: sách cho biết mọi chi tiết liên quan đến hàng ngàn thứ thuốc đang được sử dụng dưới mọi hình thức ở Mỹ) tra cứu, là biết ngay. Còn thuốc bắc không tên không tuổi biết đâu mà mò. Có cho tên “Tam tinh hải cẩu bổ thận hoàn” cũng đành chịu, không biết bên trong chứa những chất gì, vì tra trong PDR mỏi mắt cũng không thấy có.
Gần như thuốc nào cũng có thể gây phản ứng ngứa da. Có khi thuốc gây những mẩn đỏ, ngứa trên da (gọi là “rash”), có khi thuốc chỉ gây ngứa, trên da không thấy có gì lạ. Một vài loại thuốc thông dụng được kể tên sau đây có thể gây phản ứng ngứa da: các thuốc trụ sinh Penicillins, Sulfas, thuốc giảm đau có chứa chất Aspirin, hay Codein (Tylenol số 2, số 3), thuốc ngừa thai, ...
Càng ít dùng thuốc càng tốt bạn ạ, chỉ nên dùng thuốc khi thực sự cần thiết, theo đúng sự chỉ dẫn của bác sĩ, hoặc nếu là thuốc mua không cần toa, theo những dặn dò ngoài chai hay hộp thuốc. Bạn chỉ nên dùng những thuốc có tên có tuổi, nếu có phản ứng gì lạ, bác sĩ còn biết có phải tại thuốc hay không. Tuyệt đối tránh dùng trụ sinh lung tung tự ý.
Bị ngứa, bạn nên làm gì?
Nếu mới ngứa vài ba ngày, trên da không thấy có gì lạ, nguyên nhân của ngứa có thể chỉ là những gì thông thường: ngứa mùa đông (nếu trong mùa lạnh), do mới dùng một thuốc gì lạ, ... Bạn có thể thử dùng những thuốc chữa ngứa như Benadryl, Chlor-Trimeton, Tavist, ... mua không cần toa, trong lúc cố tìm nguyên nhân gây ngứa để tránh. Dùng những thuốc này, khi lái xe, hoặc điều khiển những máy móc nguy hiểm, bạn nên cẩn thận, vì thuốc hay làm người ngầy ngật, buồn ngủ. Thuốc Claritin nay mua không cần toa, uống không buồn ngủ.
Nếu đang trong mùa lạnh, bạn nên tắm mau với nước vừa đủ ấm, và dùng những loại xà-bông không làm mất nhiều chất nhờn của da như xà-bông Dove. Không dùng xà-bông lại càng tốt, hoặc chỉ dùng ở những vùng nhiều mồ hôi như nách, háng, khuỷu tay, khuỷu chân. Không nên tắm ngày nhiều lần. Sau khi tắm, nên thoa da bằng những loại lotion làm da bớt khô như Keri lotion, Vaseline lotion (mua không cần toa)... Không nên chà xát da với rượu, chanh, dầu xanh, ... Và xin... cố đừng gãi. Bạn cũng đừng mặc đồ len trực tiếp trên da.
Nếu ngứa đã hàng tháng, nhất là nếu có những triệu chứng bất thường đi kèm, bạn nên đi khám bác sĩ, nhờ bác sĩ tìm hiểu tại sao mình bị ngứa. Tìm được nguyên nhân gây ngứa, ta sẽ tùy nguyên nhân mà chữa trị. Bác sĩ cũng có thể biên toa cho bạn mua những thuốc chữa ngứa khác như Allegra, Zyrtec.
Khi đi khám bác sĩ vì bị ngứa, muốn được tiếng là người kể bệnh có duyên bác sĩ nào cũng mê (trừ vài bác sĩ hành nghề kiểu “muốn gì cho nấy”, không màng việc chữa trị, chẳng muốn nghe kể bệnh, chỉ muốn cúi mặt biên toa theo lời của những người bệnh đến xin lấy thuốc bừa bãi), bạn nên sửa soạn sẵn câu chuyện về chứng ngứa của mình ở nhà (tốt nhất, nên viết ra trên giấy).
Người kể bệnh có duyên kể bệnh mạch lạc, lần lượt đi qua những điểm sau đây, cung cấp đủ những dữ kiện giúp bác sĩ định bệnh:
1. Bạn bị ngứa đã bao lâu? Ngứa một vùng nhỏ hay toàn cơ thể? Tiến triển của chứng ngứa từ đó đến nay ra sao? Ngứa nhiều hay ít, có làm trở ngại công việc hàng ngày của bạn hay làm bạn mất ngủ hay không?
2. Bạn bị ngứa liên tục, hay lúc ngứa lúc không, và hay bị ngứa trong trường hợp nào: ngày hoặc đêm? (ngứa toàn cơ thể đánh thức bạn dậy ban đêm, mà không thấy có gì bất thường trên da, có thể do bệnh nội thương quan trọng trong cơ thể), ở nhà hay ở sở làm? sau khi tắm?...
3. Ngoài cái ngứa, bạn có triệu chứng gì khác bất thường hay không? Bạn có xuống cân bất thường, không phải do ăn kiêng (diet)? Từ trước tới giờ, bạn có tật bệnh gì quan trọng?
4. Thói quen vệ sinh hàng ngày của bạn ra sao? Bạn có hay tắm nước nóng ngày nhiều lần hay không?
5. Người thân sống chung trong nhà, có ai bị ngứa giống bạn hay không? Trong nhà có nuôi súc vật hay không?
6. Nếu đã đi bác sĩ trước, định bệnh của bác sĩ là gì? Sự chữa trị từ đó đến nay như thế nào, kết quả ra sao? Các thuốc được dùng để chữa ngứa cho bạn có gây phản ứng gì lạ hay không?
7. Hiện tại, bạn có đang dùng bất cứ loại thuốc nào hay không, kể cả những thuốc mua bên ngoài không cần toa bác sĩ? (Cách tốt nhất là bạn đem theo tất cả các thuốc bạn đang dùng).
Sau khi hỏi bệnh và thăm khám cho bạn, trong nhiều trường hợp ngứa kinh niên, để tìm hiểu nguyên nhân gây ngứa, bác sĩ sẽ cho bạn thử máu, thử nước tiểu, thử phân, và chụp phim ngực (chest X-ray: ta hay gọi “phim phổi”, nhưng đúng ra phải gọi “phim ngực”).
Ngứa da hay xảy ra. Thường ngứa da có nguyên nhân lành, thỉnh thoảng là triệu chứng của một bệnh quan trọng. Nếu ngứa da kéo dài, bạn nên đi khám bác sĩ. Kể bệnh mạch lạc, tỉ mỉ sẽ giúp bác sĩ định bệnh dễ dàng hơn, và nhờ đó, sự chữa trị sẽ hữu hiệu.