CƯỜNG TUYẾN GIÁP TRẠNG
(Hyperthyroidism)
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
8748 E. Valley Blvd., Ste. H
Rosemead, CA 91770
(626) 288-3306
Giáp trạng (thyroid gland) là một tuyến nhỏ hình móng ngựa, nằm ở trước cổ, phía dưới cục xương lộ ra.
Tuyến tiết kích thích tố thyroxine. Tên khoa học của thyroxine lằng nhằng, nên người ta hay gọi tắt nó là T4. Không chất nào trong cơ thể có tác dụng đa năng như T4. Nó điều khiển sự biến dưỡng của các cơ quan trong cơ thể, thúc đẩy mọi tế bào làm việc, kiểm soát sự sử dụng năng lượng, cung cấp các chất cần cho sự hoạt động của tế bào. Nó còn ảnh hưởng đến sự khôn lớn và trưởng thành của tất cả các tế bào.
Trên óc ta, có một tuyến, gọi tuyến não thùy (pituitary gland). Tuyến này thuộc hàng giám đốc, giám thị và đốc thúc các tuyến khác làm việc. Tuyến não thùy tiết những chất có tác dụng kích thích những tuyến dưới quyền: giáp trạng, thượng thận (adrenal glands), buồng trứng (ovaries), dịch hoàn (testicles), ... Trong những chất ấy, có chất TSH (thyroid stimulating hormone), làm công việc kích thích tuyến giáp trạng, thúc đẩy tuyến giáp trạng chăm chỉ tiết đủ T4 cho cơ thể. Nhờ sự tận tụy của tuyến não thùy, dòm chừng và thúc đẩy tuyến giáp trạng, cơ thể ta luôn có đủ T4 để hoạt động, và khi thử máu, ta thấy cả T4 lẫn TSH đều bình thường, không tăng cao hay xuống thấp. Tuyến não thùy cũng điều động các tuyến quan trọng khác của cơ thể với cơ chế tương tự.
Giá cứ điều hòa như thế, kể cả những việc khác của cuộc đời. Được vậy thì sướng quá, mọi người sinh ra, mạnh khỏe, ngao du cõi thế đủ ba vạn tám nghìn ngày, rồi một đêm nằm ngủ không dậy nữa, êm đềm ra khỏi cuộc đời. Nhưng tuyến giáp trạng nó lại hay gây rắc rối, cho cuộc đời ta thêm phiền. Nhất là ở phụ nữ. Nó có thể trở thành cường (hyperthyroidism), suy (hypothyroidism), hoặc chẳng cường, chẳng suy, nhưng cứ lừng lững to lên thành bướu lành, hoặc ung thư. Đã vậy, thỉnh thoảng nó còn bị viêm (thyroiditis).
Trong bài này, ta bàn về “cường tuyến giáp trạng” (hyperthyroidism), tình trạng tuyến hoạt động mạnh quá.
Có đến ba bốn kiểu cường tuyến giáp trạng: toàn thể tuyến cùng cường, cùng tiết ra nhiều T4 và to lên; có khi toàn tuyến không to lên, nhưng nổi một hoặc nhiều cục u lổn nhổn và chất T4 chỉ tiết nhiều hơn bình thường ở những chỗ trong tuyến có các cục u này (toxic adenoma hay toxic multinodular goiter). Lại có khi tuyến giáp trạng cường, âm thầm tiết nhiều T4, nhưng chẳng to lên tí nào (nhiều vị có tuổi bị cường giáp trạng loại này). Loại cường tuyến giáp trạng nhiều nhất là loại toàn thể tuyến cùng cường và to lên. Loại bệnh này chiếm đến 90% các trường hợp cường tuyến giáp trạng, có tên đặc biệt là “bệnh Graves”, hay “bệnh Basedow”.
Nguyên nhân
Vì đâu lại có bệnh cường tuyến giáp trạng?
Nguyên nhân gây bệnh còn nhiều chỗ mù mờ, nhưng trong loại bệnh cả tuyến cùng cường và to lên (bệnh Graves hay bệnh Basedow), người ta cho rằng vì lý do nào chưa rõ, tự dưng, cơ thể tạo ra những kháng thể có tác dụng kích thích (thyroid-stimulating antibodies), giả dạng TSH, đến bám vào các tế bào của tuyến giáp trạng, chỗ bình thường TSH vẫn hay bám vào để điều hòa sự làm việc của tuyến giáp trạng (TSH receptors). Bám trụ nơi những chỗ ấy, chúng bắt chước TSH, đánh lừa, thúc đẩy tuyến giáp trạng hoạt động mạnh bất thường, tiết ra nhiều chất T4 quá. Đời đâu cũng đầy những lừa đảo.
Định bệnh
Khi tuyến giáp trạng tiết ra quá nhiều chất T4, bộ máy cơ thể ta sẽ chạy nhanh hơn. Máy chạy nhanh, tỏa nhiều nhiệt, nên người bệnh lúc nào cũng nóng nảy, kém chịu nóng (heat intolerance), toát mồ hôi, tinh thần căng thẳng, mất ngủ, tính tình thất thường, lúc nóng lúc nguội, tay chân run rẩy. Người bệnh ăn nhiều mà vẫn xuống cân, yếu mệt, tim đập nhanh, hồi hộp, khó thở, tiêu chảy, kinh ra ít. Các bắp thịt tay chân yếu, mất sức, biểu hiệu rõ nhất khi lên thang. Nhiều trường hợp, mắt họ thành to, lộ.
Nơi người lớn tuổi, triệu chứng cường giáp trạng thường mơ hồ: xuống cân, yếu mệt, buồn sầu, ... Có khi những triệu chứng về tim lại nhiều hơn: tim đập thất nhịp, suy tim, đau ngực, ... Bệnh tuyến giáp trạng xảy ra khá thường ở các vị lớn tuổi, triệu chứng hay mơ hồ, nên khi các cụ có bất cứ triệu chứng chi khác lạ, nhất là khi các cụ có suy tim, hoặc tim thất nhịp, nếu cần thử máu để tìm hiểu vấn đề, thường bác sĩ cho thử cả T4 và TSH.
Sự định bệnh dựa vào triệu chứng người bệnh kể bác sĩ nghe, sự thăm khám, thử nghiệm đo các chất T4, TSH trong máu, và nếu cần, chụp phim “thyroid uptake”.
Khi thăm khám, người cường tuyến giáp trạng trông có vẻ căng thẳng, không yên. Da dẻ sờ thấy ấm và ẩm, lòng bàn tay hồng đỏ (palmar erythema). Các móng tay hay bị tróc cao (nailbed separation), nhất là ở ngón đeo nhẫn. Tóc họ mảnh, và mướt như lụa (silky). Lưỡi cùng các ngón tay họ run run. Mắt họ tròn to, ít nháy, khi nhìn lên không thấy có vết nhăn vùng lông mày. Các bắp thịt tay trên, các bắp thịt đùi thử thấy yếu (proximal muscle weakness). Những dấu chứng kể trên sẽ thuyên giảm với sự chữa trị.
Tuyến giáp trạng khám thấy to đều (99% các trường hợp cường tuyến giáp trạng ở người trẻ), có khi nổi cục, cũng có khi vẫn bình thường, không to (ở 20-50% các vị có tuổi bị cường giáp trạng, tuyến giáp trạng không to lên).
Khi thử máu, thấy chất T4 trong máu lên cao, trong khi chất TSH trong máu lại rất thấp (vì tuyến não thùy thấy chàng giáp trạng nghe người xúi dại, đã sản xuất quá nhiều T4, nên thương tình, vội bớt tiết TSH đi, chẳng lẽ vẫn tiết ra TSH nhiều như trước, thêm việc cho chàng giáp trạng). Khi làm “Radioactive Iodine Uptake”, phim chụp tuyến giáp trạng sau khi cho người bệnh dùng chất Iodine, thấy tuyến giáp trạng hấp thụ chất Iodine phóng xạ nhiều hơn bình thường.
Một bệnh hay gây những triệu chứng tương tự như bệnh cường tuyến giáp trạng, là bệnh “căng thẳng tâm thần” (anxiety): cũng bứt rứt, hồi hộp, hay run rẩy tay chân, cảm thấy yếu, mệt, ... Thăm khám và thử máu có thể phân biệt hai bệnh. Da người căng thẳng tâm thần giá lạnh, trong khi da người cường tuyến giáp trạng sờ ấm, ẩm. Người căng thẳng tâm thần, nếu xuống cân, vì chán ăn (anorexia), trong khi người cường tuyến giáp trạng ăn vẫn ngon, ăn nhiều là khác, mà vẫn xuống cân. Khi thử máu, T4 và TSH của người căng thẳng tâm thần bình thường, vì... họ có cường tuyến giáp trạng đâu.
Trong bài kỳ sau, chúng ta sẽ bàn đến việc chữa trị bệnh cường tuyến giáp trạng.