SG1

Bài trước, chúng ta đã bàn về những yếu tố có thể gây suyễn, triệu chứng, cùng cách định bệnh suyễn. Bài này, chúng ta bàn về các phương pháp chữa trị.

Sự chữa trị nhắm mục đích làm các triệu chứng của suyễn biến hẳn, hoặc ít nhất, cũng trở thành nhẹ, giúp người bệnh vui sống, ngủ, làm việc, vận động bình thường, lâu lâu không phải viếng phòng cấp cứu của bệnh viện, trong lúc cố tránh các phản ứng phụ do việc dùng thuốc.

Tránh các yếu tố có thể gây cơn suyễn

Chúng ta đã biết, nhiều yếu tố có thể gây cơn suyễn cấp tính, như các chất dễ gây nhạy ứng (allergens: phấn hoa, bụi, lông thú, ...); nhiễm trùng đường hô hấp; các chất dễ kích thích đường hô hấp (inhaled irritants: khói thuốc lá, dầu thơm mùi nồng, các sản phẩm để lau chùi chứa chất chlorine, ...); sự vận động; sự căng thẳng về tinh thần; bệnh dội ngược bao tử thực quản. Một số người lên cơn suyễn khi dùng thuốc aspirin hoặc thuốc chống viêm không có chất steroid (Advil, Motrin, Naprosyn, ...).

Nhận diện các yếu tố có thể gây cơn suyễn cấp tính cho mình, và tìm cách tránh chúng là việc trọng yếu trong sự chữa trị. Hoặc là tránh chúng hoàn toàn, thí dụ như bạn nhạy ứng với thú vật, thì trong nhà đừng nuôi thú vật. Hoặc nếu khó tránh hoàn toàn, cũng cố không tiếp xúc nhiều với yếu tố gây suyễn, thí dụ cố ngồi xa người hút thuốc lá, người dùng dầu thơm nặng mùi; trước khi Đông tới, bạn cũng nhớ chích ngừa cúm, vì trong mùa Đông, khi nhiều người chung quanh nhiễm cúm, bạn rất khó tránh nó.

Bất đắc dĩ không thể tránh được yếu tố biết hay gây cơn suyễn cấp tính cho bạn, bạn dùng thêm thuốc suyễn trước khi phải tiếp xúc với nó. Điều này, bạn bàn với bác sĩ xem thuốc nào bạn có thể dùng thêm.

Tự theo dõi triệu chứng và cơ năng phổi

Bạn nên thường xuyên ghi chép, theo dõi triệu chứng của mình (bao lâu cơn suyễn nổi lên một lần, sự nặng nhẹ của cơn suyễn), và đo cơ năng phổi bằng một dụng cụ đo gọi là peak expiratory flow meter.

Dụng cụ này rẻ, rất dễ dùng, có loại nhỏ, bỏ được trong túi. Trên dụng cụ có những khấc ghi số. Nó giúp bạn và bác sĩ điều chỉnh sự chữa trị chính xác hơn, vì bằng con số, nó cho biết mức độ nặng nhẹ của các triệu chứng của bạn, cùng sự hữu hiệu của việc chữa trị.

Chương trình Giáo dục và Phòng ngừa Suyễn (The National Asthma Education and Prevention Program) khuyên những người bệnh suyễn từ vừa (moderate) đến nặng (severe) nên dùng dụng cụ peak expiratory flow meter để tự đo cơ năng phổi mỗi ngày, vào buổi sáng lúc ngủ dậy và buổi tối trước khi đi ngủ.

Chữa trị bằng thuốc

Thuốc chữa suyễn gồm hai nhóm chính:

- Các thuốc làm dãn ống phổi (bronchodilators): Albuterol (Proventil, Ventolin), Levalbuterol (Xopenex), Pirbuterol (Maxair Autohaler), v.v..

- Các thuốc chống viêm sưng (antiinflammatory drugs): Prednisone, Vanceril, Beclovent, Flovent, Pulmicort, Intal, Tilade, Singulair, Accolate, v.v..

Gần đây, có thêm những thuốc tổng hợp, chứa cả hai chất làm dãn ống phổi và chống viêm sưng, như thuốc Advair Diskus.

Các thuốc dùng dưới dạng uống, bơm xịt, hút, chích, truyền tĩnh mạch. Chúng ta thường quen thuộc với thuốc uống. Thuốc uống dễ dùng, nhưng hay gây phản ứng khó chịu, hoặc bất lợi cho cơ thể. Khuynh hướng chữa trị hiện tại là dùng thuốc bơm xịt nhiều hơn thuốc uống, vì thuốc bơm xịt ít gây phản ứng bất lợi.

Sự chữa trị tùy mức độ nặng nhẹ của suyễn:

- Nhẹ (mild): Nếu bạn chỉ có triệu chứng 1 hay 2 lần mỗi tuần, không khó thở ban đêm quá 2 lần mỗi tháng, và ngoài những cơn suyễn, bạn vẫn khỏe mạnh như thường, dụng cụ đo peak expiratory flow meter cho thấy cơ năng phổi bạn không giảm, bạn bị suyễn loại nhẹ thôi. Bạn chỉ cần dùng thuốc bơm xịt làm dãn nở ống phổi như Albuterol vào những lúc suyễn đến thăm.

Suyễn chỉ đến vào những lúc bạn vận động mạnh cũng được xếp vào loại nhẹ, bạn chỉ cần dùng thuốc bơm xịt làm dãn nở ống phổi 10 phút trước khi vận động. Khi phải bất đắc dĩ tiếp xúc với yếu tố có thể gây cơn suyễn cấp tính, bạn cũng nhớ dùng thuốc bơm xịt làm dãn ống phổi 10 phút trước.

- Vừa (moderate): Nếu bạn bị suyễn hành, đến phải dùng thuốc bơm xịt làm dãn ống phổi trên 2 lần mỗi tuần (mỗi ngày hay gần như mỗi ngày), các cơn suyễn ảnh hưởng đến hoạt động thường ngày của bạn, bạn thức giấc ban đêm trên 4 lần mỗi tháng vì suyễn, dụng cụ đo peak expiratory flow meter cho thấy cơ năng phổi bạn giảm dưới 80%. Suyễn của bạn trong trường hợp này được xem là vừa, bạn nên dùng đều mỗi ngày thuốc xịt loại chống viêm sưng (Vanceril, Beclovent, Pulmicort, Intal, Tilade, ...), và chỉ dùng thuốc xịt làm dãn ống phổi mỗi ngày 3-4 lần nếu cần.

Nếu cần, bác sĩ sẽ cho bạn dùng thêm thuốc uống làm dãn ống phổi, nhất là khi bạn hay có triệu chứng về đêm. Khi sự chữa trị thành công, bạn sẽ ít phải dùng thuốc xịt làm dãn ống phổi hơn. Nên kiên nhẫn dùng thuốc xịt chống viêm sưng đều đặn, vì cần khoảng 7-10 ngày, thuốc mới bắt đầu có tác dụng.

- Nặng (severe): Nếu bạn gần như lúc nào cũng có triệu chứng, lúc nặng lúc nhẹ, và thường xuyên không ngủ được ban đêm vì bị suyễn hành, đồng thời suyễn ác độc ngăn không cho bạn vận động, dụng cụ đo peak expiratory flow meter cho thấy cơ năng phổi bạn giảm dưới 60%. Trong trường hợp này, bạn cần dùng thuốc xịt chống viêm sưng với lượng cao (4-6 xịt ngày 2 đến 4 lần). Và bạn cần dùng thêm thuốc xịt dãn ống phổi có tác dụng dài như Severent, Foradil, hoặc thuốc uống làm dãn nở ống phổi mỗi ngày, nhất là nếu bạn hay có triệu chứng về đêm. Với sự chữa trị, nếu triệu chứng của bạn không thuyên giảm, bác sĩ sẽ cho bạn dùng thêm thuốc uống chống viêm sưng như Singulair, Accolate, Prednisone.

Cần hiểu biết cặn kẽ

Sự chữa trị suyễn cần sự hiểu biết cặn kẽ của bạn về căn bệnh. Bạn là ông thày thuốc tốt của chính mình, lúc nào cũng có mặt, theo dõi bệnh tình của mình ngày đêm, nên cần thấu đáo mục đích của sự chữa trị, cách dùng thuốc bơm xịt.

1. Mục đích của chữa trị:

Cơ chế chính gây suyễn là sự viêm sưng (inflammation). Các thuốc xịt làm dãn ống phổi như Alburterol, Proventil, Ventolin, ... tuy khiến triệu chứng thuyên giảm nhanh chóng, nhưng thực ra chỉ chữa ngọn. Nếu bạn phải dùng nhiều những loại thuốc xịt này, có nghĩa bệnh suyễn của bạn đang trở nặng. Những thuốc xịt chống viêm sưng mới là những thuốc chính chữa cái gốc suyễn.

Trong những trường hợp suyễn vừa hay nặng, ta cần dùng thuốc xịt chống viêm sưng đều đặn đúng chỉ dẫn để chữa cái gốc suyễn. Đồng thời tìm cách tránh những chất gây dị ứng, nếu có thể. Ngược lại, khi lên cơn suyễn cấp tính, thuốc xịt chống viêm sưng không làm dãn cuống phổi nhanh chóng như các thuốc xịt làm dãn cuống phổi, nên không hữu dụng trong trường hợp này. Xin nhắc lại, điều cần biết là thuốc xịt chống viêm sưng có tác dụng chậm, thường mất khoảng 7 đến 10 ngày, mới bắt đầu có tác dụng.

2. Cách dùng thuốc bơm xịt:

Khác với thuốc uống, thuốc bơm xịt (inhaler) cần được xử dụng đúng kỹ thuật, mới cho kết quả tốt:

- Bạn lắc mạnh chai thuốc trước khi sử dụng.

- Thở ra hết, để đẩy không khí trong ngực ra càng nhiều càng tốt.

- Có 2 cách dùng thuốc: hoặc mở miệng và để miệng của chai thuốc cách miệng của bạn khoảng 1 inch, hoặc đặt miệng của chai thuốc vào trong miệng bạn, và dùng môi ngậm kín quanh miệng chai thuốc.

- Ấn mạnh đầu kia của chai thuốc để bơm thuốc vào miệng, đồng thời hít thuốc vào phổi cho thực sâu.

- Giữ thuốc trong phổi càng lâu càng tốt trước khi thở ra.

- Nghỉ 1 phút trước khi xịt thuốc lần thứ 2.

- Khi xịt thuốc lần thứ 2, bạn bắt đầu lại từ đầu: lắc mạnh chai thuốc, thở ra hết, ...

Nhiều người thích dùng một dụng cụ đặc biệt gọi là “spacer device” gắn vào chai thuốc bơm xịt, để dùng thuốc dễ hơn. Các cháu quá bé, các vị có tuổi, quá yếu vì bệnh, hay không biết cách xử dụng chai thuốc bơm xịt, có thể dùng một máy bơm thuốc gọi là “nebulizer”. Thuốc được pha chế sẵn, đổ vào nebulizer, và khi nebulizer hoạt động, máy sẽ bơm hơi thuốc lên để người bệnh hít thuốc vào phổi. Tuy vậy, so sánh tác dụng giữa hai cách dùng, của chai thuốc xịt inhaler và của máy nebulizer, người ta thấy nếu biết cách sử dụng chai thuốc bơm xịt đúng cách, máy nebulizer không đem thuốc vào phổi nhiều hơn chai thuốc xịt inhaler. Máy nebulizer có cái bất tiện là cồng kềnh, không thể bỏ túi, mỗi lần dùng thuốc phải pha chế, lâu lâu lại phải đem ra lau chùi. Chai thuốc bơm xịt có thể bỏ túi, đem ra sử dụng bất cứ lúc nào, chỉ với điều kiện phải sử dụng đúng cách.

Tóm lại, hiểu biết cặn kẽ về căn bệnh, nhận diện và cố tránh các yếu tố có thể gây cơn suyễn, thường xuyên tự theo dõi triệu chứng cùng cơ năng phổi của mình, rành rẽ việc sử dụng các thuốc chữa suyễn, với sự cố vấn của bác sĩ, bạn sẽ đẩy lui căn bệnh.

Menu