BỆNH TIỂU ĐƯỜNG
(Diabetes mellitus)
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
8748 E. Valley Blvd. # H
Rosemead, CA 91770
(626) 288-3306
(www.hqtysvntd.org)
“- Bác sĩ, khoảng 3 tháng nay tôi đi tiểu không ngớt, lúc nào cũng thấy khát, và ăn ngon miệng khác thường. Tôi năm nay 42. Ông cụ tôi ngày trước mất vì suy thận gây do tiểu đường. Ông anh tôi cũng bị tiểu đường vài năm nay. Bác sĩ nghĩ tôi có thể bị tiểu đường không?”
Có thể lắm bạn ạ. “Tiểu đường” là tiếng Việt ta vẫn thường dùng để chỉ bệnh cao chất đường trong máu. (Xin bạn nhớ luôn tên tiếng Anh, diabetes mellitus; trong nhà thương, họ không dùng tiếng Việt.) Đường lên cao hơn mức bình thường trong máu, nên được thận thải ra theo nước tiểu. Vì vậy trong nước tiểu có chất đường (bình thường nước tiểu không có đường). Có vị kể, đã từng tự định bệnh bằng cách đi tiểu ngoài đường, rồi chờ xem kiến có bu đến nếm chất đường trong nước tiểu!!!
Định bệnh tiểu đường cần thử máu: thử máu ít nhất hai lần vào hai dịp khác nhau, vào buổi sáng lúc đã nhịn đói qua đêm. Bình thường, đường trong máu ta lúc nhịn đói buổi sáng không quá 125 mg/dl. Nếu cả hai lần thử, đường máu nhịn đói (fasting blood sugar) đều cao trên 125 mg/dl, bệnh tiểu đường được định ra. Những chữa trị, dù bằng ăn kiêng và thể dục, thuốc uống hay thuốc chích, cũng đều được điều chỉnh tùy kết quả thử máu. Thử nước tiểu tuy tiện lợi hơn, song tiếc thay, không chính xác.
Tiểu đường là một bệnh nhiều người bị lắm: trong 100 người chúng ta, có 1 vị bị tiểu đường. Về lâu về dài, bệnh gây những biến chứng quan trọng ở mắt, thận, thần kinh và mạch máu. Tiểu đường cũng đưa dẫn đến bệnh hẹp tắc các động mạch nuôi tim (coronary artery disease). Khổ cái, nhiều người mang bệnh nhưng không biết, vì không có triệu chứng.
“Đường” (carbohydrates) là một trong những chất biến dưỡng căn bản của cơ thể, có trong cơm gạo, bánh mì, các thức ăn ngọt, ... Các chất biến dưỡng căn bản khác là chất đạm (protein), chất mỡ (lipids), sinh tố (vitamins), muối khoáng (minerals).
Gần như mọi tế bào của cơ thể ta đều cần có chất đường để hoạt động. Nhưng muốn sử dụng được chất đường vào những hoạt động cần thiết của mình, các tế bào cần đến một chất gọi là “insulin”. Insulin giúp đưa chất đường từ máu vào trong các tế bào, và điều hòa lượng đường trong máu để đường trong máu không bao giờ lên quá cao. Insulin tiết bởi “tụy tạng” (pancreas), một cơ quan nằm ở bụng trên, phía sau bao tử.
Tụy tạng giữ 2 nhiệm vụ: tiết các diếu tố (enzymes) giúp vào sự tiêu hóa, và tiết các chất như “insulin”, “glucagon” cần cho sự biến dưỡng của các tế bào. Insulin được tiết bởi các tế bào có tên “beta” (beta cells) trong tụy tạng. Khi các tế bào “beta” của tụy tạng bị bịnh, không tiết đủ chất insulin cơ thể cần, đường trong máu lên cao, vì không vào được trong các tế bào. Hoặc dù chất insulin có đủ, song vì một lý do nào đó, tế bào không sử dụng được chất insulin để đưa đường vào được bên trong tế bào, đường cũng tăng cao trong máu.
Do thế, tiểu đường được chia thành hai loại: loại 1 (loại thiếu chất insulin trong cơ thể) và loại 2 (loại có insulin trong cơ thể, nhưng tế bào không dùng được insulin). Hai loại tiểu đường này có nhiều điểm khác biệt với nhau. 90% số người bị tiểu đường mang bệnh tiểu đường loại 2.
Tiểu đường loại 1
Tiểu đường loại 1 thường xảy ra cho người dưới 40 tuổi, hay bắt đầu vào khoảng tuổi 14. Loại tiểu đường này, có lẽ do di truyền, tuy điều này chưa được hiểu rõ. Nếu có bố, mẹ, hay anh chị em ruột mang bệnh tiểu đường loại này, cơ hội để một em bé trong gia đình có thể bị bệnh là 5-10%.
Triệu chứng của tiểu đường loại 1 (do tụy tạng không tiết đủ insulin) thường đột ngột, có khi trong vòng vài ngày. Người bệnh đi tiểu luôn, lúc nào cũng khát nước, ăn uống nhiều vì ngon miệng, nhưng vẫn xuống cân. Thỉnh thoảng, có người từ trước vẫn khỏe mạnh, không có triệu chứng, nay đột nhiên hôn mê. Khi đưa vào bệnh viện và thử máu, mới thấy đường lên quá cao trong máu. Đo lượng insulin trong máu, thấy chất insulin trong máu người bệnh rất thấp hoặc không thấy có insulin gì cả.
Sao tụy tạng lại không tiết đủ insulin để xảy ra cớ sự? Điều này còn nằm trong vòng giả thuyết, chưa ai biết rõ. Người ta ngờ rằng, vì di truyền, các tế bào beta của tụy tạng đã "yếu" sẵn. Vào một hôm định mệnh, tụy tạng bị siêu vi trùng (virus) tấn công, các tế bào beta đã yếu sẵn nên quị luôn, hư hoại, không còn khả năng tiết ra insulin.
Một khi người bệnh đã có triệu chứng gây do tiểu đường loại 1, sự chữa trị là chích chất insulin vào, để thay thế cho chất insulin không có đủ trong cơ thể.
Tiểu đường loại 2
Tiểu đường loại 2 thường xảy ra ở người trên tuổi 40 (song gần đây, người ta lo ngại thấy nó cũng đến thăm nhiều người trẻ dưới 40 ở Mỹ, vì “giới trẻ” nay... mập nhiều quá). Tại Mỹ, có khoảng 14 triệu người bị tiểu đường loại 2. Thêm vào đấy, có thể 8 triệu người khác mang bệnh nhưng không biết mình đang mang bệnh.
80% số người bị tiểu đường loại này béo mập, nặng cân hơn bình thường. Khi đo lượng insulin trong máu những người nặng cân và bị tiểu đường, người ta thấy insulin trong máu bình thường, hoặc có khi còn cao hơn bình thường.
Có đủ insulin trong người, mà vẫn bị tiểu đường ư? Chỉ vì, muốn dùng được insulin, trên mặt các tế bào phải có đủ những chỗ tiếp nhận insulin, gọi là “insulin receptors”. Trên mặt các tế bào mỡ của những người bị tiểu đường loại 2 không có đủ những chỗ tiếp nhận hầu insulin có thể bám vào để tác động, đưa đường từ ngoài máu vào bên trong tế bào. Nên cơ chế chính gây tiểu đường loại 2 ở những vị béo mập là do các tế bào mỡ thiếu những chỗ tiếp nhận insulin, và sự chữa trị hàng đầu là xuống cân.
Sự di truyền trong trường hợp tiểu đường loại 2 còn mạnh hơn loại 1. Nếu có anh hay em sinh đôi bị tiểu đường loại 2, người kia trước sau gì cũng bị tiểu đường cùng loại. Nếu có bố mẹ bị tiểu đường loại này, gần như 1/3 con cái sinh ra sau này cũng bị tiểu đường, hoặc có những thử máu bất thường.
Một vài loại thuốc có tác dụng chống lại tác dụng của insulin (thuốc chứa chất steroid như Prednisone), hoặc ngăn cản sự tiết insulin từ tụy tạng (thuốc cao áp huyết như Tenormin, Inderal, các thuốc lợi tiểu thiazide diuretics, thuốc chữa kinh phong Dilantin...) cũng có thể bất ngờ làm đường tăng cao trong máu, gây bệnh tiểu đường. Khi đi khám bác sĩ, bao giờ cũng vậy, bạn nhớ đem tất cả các thuốc dùng ở nhà đến cho bác sĩ xem.
*Ai dễ bị tiểu đường loại 2?
Từ tuổi 45 trở đi, tiểu đường loại 2 dễ xuất hiện. Đấy là với người Mỹ trắng, với những người thuộc các thành phần sau (kể cả người Mỹ da vàng chúng ta), tiểu đường loại 2 có thể đến sớm hơn:
- Người béo mập (sức nặng 20% trên sức nặng lý tưởng).
- Có bố, mẹ, anh, chị, em ruột mang bệnh tiểu đường.
- Người Á đông (Asian), Mỹ gốc Phi châu (African American), Mỹ gốc da đỏ (Native American), và người gốc Hispanic.
- Sanh con nặng trên 9 pounds hoặc bị tiểu đường lúc mang thai.
- Có cao áp huyết (áp huyết 140/90 trở lên).
- Có lượng cholesterol tốt (HDL) 35 mg/dl trở xuống, hay lượng mỡ triglyceride trong máu 250 mg/dl trở lên.
* Triệu chứng:
Nhiều trường hợp bệnh tiểu đường loại 2, giống bệnh cao áp huyết, lặng lẽ tàn phá cơ thể ta, không gây triệu chứng khiến ta chú ý. Nhiều vị tình cờ thử máu, khi đi khám bác sĩ hay mua bảo hiểm sức khỏe, giật mình thấy đường trong máu mình sao cao thế.
Triệu chứng do căn bệnh nếu có, cũng từ từ, không đột ngột như trong trường hợp tiểu đường loại 1. Người bệnh đi tiểu hoài, cả ban đêm, uống nước luôn vì thấy khát quá, ăn không ngơi do thấy ngon miệng. Có vị xuống cân, mệt mỏi. Một khi triệu chứng xuất hiện, thường, tiểu đường đến đã vài năm.
* Truy tìm:
Ở người lớn chúng ta, tiểu đường là nguyên nhân hàng đầu gây mù, suy thận, những trường hợp phải cưa chân hoặc bàn chân. Tiểu đường cần được khám phá thực sớm.
Hội Tiểu Đường Hoa Kỳ đề nghị thử đường máu (blood sugar) cho bất cứ ai có 3 triệu chứng điển hình của tiểu đường: ăn nhiều, uống nhiều, đi tiểu nhiều bất thường. Hội Tiểu Đường Hoa Kỳ cũng khuyên nên thử đường máu cho những vị từ 45 tuổi trở lên, dù họ không có triệu chứng gì cả. Nếu đường máu bình thường, 3 năm thử lại một lần.
Đấy là tiêu chuẩn cho người Mỹ trắng bình thường. Nhưng với người Mỹ vàng chúng ta, cũng như những vị thuộc các thành phần sau, tiểu đường có thể đến sớm hơn, nên cần được thử máu truy tìm tiểu đường sớm hơn tuổi 45 và cũng nên được thử lại thường hơn là 3 năm một lần:
- Người béo mập (sức nặng 20% trên sức nặng lý tưởng).
- Có bố, mẹ, anh, chị, em ruột bị tiểu đường.
- Người Á đông (Asian), Mỹ gốc Phi châu (African American), Mỹ gốc da đỏ (Native American), và người gốc Hispanic.
- Sanh con nặng trên 9 pounds hoặc bị tiểu đường đang lúc mang thai.
- Có cao áp huyết (áp huyết 140/90 trở lên).
- Có lượng cholesterol tốt (HDL) 35 mg/dl trở xuống, hay lượng mỡ triglyceride trong máu 250 mg/dl trở lên.
- Những lần thử máu trước, đường máu nhịn đói buổi sáng đã từng lơ lửng trong khoảng 110-125 mg/dl.
- Hay bị nhiễm trùng da, bộ phận sinh dục, hoặc đường tiểu.
Xin từ giã bạn ở đây, và hẹn gặp lại bạn tuần tới, chúng ta sẽ chuyện trò tiếp về “Các biến chứng của tiểu đường”.