SINH LÝ ĐIỆN HỌC TIM
BÁC SĨ CAO KHÁNH MICHAEL
Tuần này, chúng ta tìm hiểu "Electrophysiology", phương pháp dùng dòng điện để định và chữa các bệnh tim thất nhịp, qua bài viết của Bác sĩ Cao Khánh Michael, chuyên khoa Bệnh Tim (Cardiology and Electrophysiology, địa chỉ: 8729 Valley Blvd., Unit A, Rosemead, CA 91770; Tel: (626) 451-0086).
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
Chuyên khoa Bệnh Tim (Cardiology) chú trọng việc chữa trị các bệnh liên quan đến trái tim của chúng ta.
Có nhiều loại bệnh tim, ví dụ như: bệnh động mạch vành tim (coronary artery disease, các mạch máu quanh tim có nhiệm vụ đem máu đến nuôi tim bị tắc nghẽn, có thể đưa đến chết cơ tim cấp tính, chúng ta hay gọi nôm na là “heart attack”), bệnh suy tim (congestive heart failure, khiến tim yếu, không đủ sức bơm máu đến nuôi các cơ quan), bệnh rối loạn nhịp tim (arrythmia, có thể gây nhiều hậu quả quan trọng, có khi chết người), v.v..
Như nhiều chuyên khoa khác, chuyên khoa Bệnh Tim cũng phân làm ba ngành:
- General Cardiology: ngành Bệnh Tim tổng quát, chữa trị các bệnh tim với thuốc là chính, thí dụ dùng thuốc để chữa bệnh suy tim.
- Interventional Cardiology: ngành Bệnh Tim can thiệp, dùng những phương cách giúp các động mạch vành tim bị nghẽn tắc dẫn máu nuôi tim lại được bình thường, chẳng hạn, đặt một bong bóng nhỏ vào chỗ động mạch vành tim nghẽn tắc và nông cho động mạch này rộng ra lại (coronary artery balloon angioplasty), hoặc đặt một ống nhỏ vào chỗ nghẽn tắc giúp máu lưu thông được qua chỗ nghẽn tắc này (stent placement).
- Electrophysiology: ngành Bệnh Tim dùng dòng điện đặc biệt để định ra và chữa trị các bệnh rối loạn nhịp tim.
Sinh lý điện học tim
“Electrophysiology” (xin tạm dịch, "sinh lý điện học") là một ngành tương đối mới, tìm hiểu các hiện tượng điện xảy ra trong cơ thể chúng ta, trong đó có tim. Sinh lý điện học về tim (cardiac electrophysiology) đầu tiên thuộc lãnh vực khảo cứu, đã nhanh chóng tiến triển để nay trở thành một kỹ thuật ứng dụng giúp tìm hiểu và chữa trị các loại bệnh tim loạn nhịp.
Trong tiến trình phát triển của chúng ta kể từ khi còn là bào thai đến lúc thành một người lớn, trái tim chúng ta trải qua rất nhiều thay đổi về cấu trúc để trở thành một con tim hoàn chỉnh.
Tim gồm có 4 buồng: 2 buồng tâm nhĩ (atria) bên trên và 2 buồng tâm thất (ventricles) bên dưới, cách nhau bởi các vách tim. Máu bơm từ tâm nhĩ phải xuống tâm thất phải, rồi được dẫn đến tâm nhĩ trái, xong xuống tâm thất trái, và từ đó máu được tim bơm đi khắp cơ thể.
Để hoạt động nhịp nhàng và liên tục, tim có một hệ thống điện tinh vi điều khiển các cơ tim co thắt bơm máu ra khỏi tim. Trong tâm nhĩ phải có một vùng đặc biệt gọi là hạch tâm nhĩ (Sinuatral node, gọi tắt SA node) phát ra luồng điện, đây là nơi khiến tim đập trong khoảng 60–100 lần một phút. Hạch tâm nhĩ liên kết với một hạch ở ngay giữa tim gọi là hạch nhĩ - thất (atrioventricular node, gọi tắt AV node); hạch nhĩ - thất này giúp tim đập 40-60 nhịp một phút. Hạch nhĩ - thất lại được nối liền với tâm thất bên dưới qua một hệ thống lưới điện gồm hai nhánh trái và phải; hệ thống này làm tim đập 20-40 nhịp một phút. Kết quả, nếu mọi việc bình thường, tim sẽ đập trong khoảng 60-100 nhịp mỗi phút.
Nếu do một lý do nào đó, hệ thống phát điện, dẫn truyền điện trong tim bất thường, tim có thể đập rất nhanh, hoặc rất chậm hay thậm chí ngưng đập hoàn toàn. Khi đập từ 100 đến 300 nhịp một phút, tim được xem là đập nhanh (tachycardia). Khi đập chỉ 20- 50 nhịp một phút, tim được xem là đập chậm (bradycardia). Nếu tim ngưng đập, cuộc sống sẽ ngừng lại.
Có rất nhiều nguyên nhân khiến tim đập nhanh:
- Bệnh nhịp tim nhanh tại nơi trên tâm thất (supraventricular tachycardia): nhịp tim nhanh có nguyên nhân gây ra tại vùng bên trên tâm thất. Khi đó, bệnh nhân sẽ có những triệu chứng như sau: hồi hộp, chóng mặt, khó thở, đau ngực, buồn nôn, phù nề, bất tỉnh hoặc tử vong.
- Bệnh nhịp tim nhanh tại nơi tâm thất (ventricular tachycardia): nhịp tim nhanh gây ra do nguyên nhân tại buồng tim phía dưới (tâm thất). Nhịp nhanh do tâm thất hiếm khi xảy ra, nhưng thường gây tử vong ngay lập tức (sudden cardiac death).
Trong khi đó, bệnh nhịp tim chậm thường do hạch tâm nhĩ (SA node) hay hạch nhĩ - thất (AV node) không hoạt động. Nhịp tim chậm gây nên các triệu chứng: hồi hộp, chóng mặt, khó thở, xỉu hoặc tử vong.
Khi tim hoàn toàn ngừng đập, ta gọi là ngưng tim (cardiac arrest).
Chữa bệnh tim với sinh lý điện học
Bác sĩ chuyên ngành sinh lý điện học tim chẩn đoán và điều trị những bệnh rối loạn nhịp tim được đề cập ở trên. Mỗi người bệnh cần phương thức điều trị khác nhau tùy theo nguyên nhân gây bệnh.
Khi tim đập nhanh bất thường do tại nơi trên tâm thất (supraventricular tachycardia), người bệnh có thể được điều trị bằng thuốc làm nhịp tim chậm lại (thuốc kiểm soát nhịp), hoặc thuốc để ức chế nhịp tim nhanh (thuốc chống loạn nhịp) và/hoặc dùng phương pháp đốt bằng điện cực (Ablation) để trị tuyệt bệnh tim đập nhanh.
Khi tim đập nhanh bất thường do tâm thất (ventricular tachycardia), có thể dùng thuốc (thuốc kiểm soát nhịp, hay thuốc chống loạn nhịp) và/ hoặc cấy đặt một thiết bị gọi là ICD (Internal Cardiac Defibrillator) có thể kích hoạt nhịp tim về bình thường.
Với bệnh nhịp tim chậm, chúng ta có ít chọn lựa trong điều trị, vì không có loại thuốc nào có thể giúp tim đập nhanh hơn. Phương thức điều trị duy nhất là cấy đặt một máy tạo nhịp (Pacemaker) vào dưới da, kích thích cơ tim, giúp tim đập bình thường trở lại.
Cả hai phương thức điều trị Ablation (đốt bằng điện cực), hay đặt ICD/Pacemaker đều không phải là phẫu thuật lớn mổ mở lồng ngực, chỉ là tiểu phẫu, tạo một vết cắt rất nhỏ trên da và người bệnh thường có thể xuất viện vào ngày hôm sau.
Nếu người bệnh có các triệu chứng như chóng mặt, hồi hộp, ngất xỉu, khó thở (hụt hơi), phù nề, buồn nôn, đau ngực, tim người bệnh cần được bác sĩ thẩm định về chức năng, và hệ thống dẫn truyền điện trong tim cũng được xem xét. EKG (điện tâm đồ) là xét nghiệm cho kết quả nhanh chóng và dễ thực hiện tại phòng mạch. Tuy nhiên, nếu vẫn nghi ngờ người bệnh có bất thường về điện tim, bác sĩ chuyên khoa Tim sẽ thực hiện thêm một số trắc nghiệm khác như siêu âm tim (echocardiogram), thể dục gắng sức (exercise treadmill test) hay đeo máy Holter theo dõi nhịp tim trong 24 giờ. Nếu những trắc nghiệm này vẫn không giúp tìm được nguyên nhân gây các triệu chứng, người bệnh có thể cần thêm trắc nghiệm về sinh lý điện học tim (electrophysiological study); trắc nghiệm này giúp khảo sát trực tiếp hệ thống điện trong tim.
Chúng ta nên biết thêm rằng dù ở bất cứ lứa tuổi nào, cũng có thể bị những bất thường của hệ thống điện trong tim, do rất nhiều nguyên nhân khác nhau. Vì vậy, khi bạn thấy có những triệu chứng bất thường như chóng mặt, hồi hộp, bất tỉnh, khó thở, phù, buồn nôn, đau ngực, ... khiến bạn lo ngại, bạn nên hỏi ý kiến hoặc đến khám bác sĩ của bạn. Bác sĩ bạn sẽ giúp xác định các triệu chứng của bạn có phải do những bất thường của hệ thống dẫn điện trong tim không, và nếu cần, sẽ gửi bạn đến bác sĩ chuyên khoa Tim để tìm hiểu thêm.