RUNG TÂM NHĨ
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
Bài viết với sự góp ý của Bác sĩ Michael Khánh Cao, chuyên khoa Bệnh Tim (Cardiology and Electrophysiology, địa chỉ: 8729 Valley Blvd., Unit A, Rosemead, CA 91770; Tel: (626) 451-0086).
Rung tâm nhĩ (atrial fibrillation) là một bệnh tim quan trọng, và xảy ra nhiều. 4% các vị tuổi trên 60, và đến 9% các vị trong hạn tuổi 75 bị rung tâm nhĩ.
Rung tâm nhĩ khiến tim không thể co bóp để đẩy máu đi một cách hiệu quả, đồng thời máu trong buồng tim dễ đóng cục, nên có thể gây các biến chứng suy tim, chết cơ tim, tai biến mạch máu não (khi một cục máu đông trong tim theo dòng máu lên bít kín một mạch máu não).
Tim gồm 4 buồng: 2 tâm nhĩ phía bên trên (atria), và 2 tâm thất lớn hơn phía dưới (ventricles). Luồng điện trong tim phát xuất từ một cái hạch nhỏ xíu gọi là “SA node” ở tâm nhĩ phải, rồi được dẫn truyền xuống các tâm thất. Khi sự phát sinh luồng điện và sự dẫn truyền các luồng điện trong tim bình thường, tim sẽ đập đều đặn với nhịp trong khoảng 60-100 mỗi phút. Trong bệnh rung tâm nhĩ, các luồng điện phát xuất từ nhiều chỗ bất thường trong tim và truyền rất nhanh, có thể đến 350-600 nhịp mỗi phút. Nếu các tâm thất tuyệt đối nghe lời các tâm nhĩ, cùng đập nhanh đến vậy thì ta nguy to, nhưng cũng may, các tâm thất chỉ nghe mệnh lệnh truyền xuống từ các tâm nhĩ một phần, cũng đập lộn xộn đấy, song chỉ đập 120-180 nhịp mỗi phút. Nhưng như vậy cũng đủ mệt.
Nguyên nhân và phân loại
Điện chạy đúng đường thì tốt, trật đường thì gọi là “mát”. Luồng điện trong tim cũng vậy, nếu phát xuất từ đúng chỗ và cứ chạy đúng một đường từ tâm nhĩ xuống tâm thất thì tim đập đều, song nếu xẹt tán loạn, chạy lung tung, sẽ khiến tâm nhĩ rung nhanh và lộn xộn, vạ lây đến tâm thất.
Bất cứ tình trạng nào khiến các tâm nhĩ to lên, hoặc làm gián đoạn việc dẫn truyền bình thường của luồng điện trong các tâm nhĩ, đều có thể khiến điện chạy bậy, đưa đến rung tâm nhĩ. Như vậy, có rất nhiều nguyên nhân khiến tâm nhĩ bị rung. Chỉ xin kể ra vài nguyên nhân (theo thứ tự quan trọng và hay xảy ra):
- Bệnh cao áp huyết.
- Uống rượu nhiều và lâu ngày.
- Tâm nhĩ trái bị phình to.
- Các bệnh van tim.
- Chết cơ tim cấp tính (myocardial infarction, gọi nôm na là “heart attack”).
- Suy tim.
- Bệnh nội tiết: các bệnh suy giáp trạng (hypothyroidism), cường giáp trạng (hyperthyroidism), pheochromocytoma.
- Độc tính của thuốc: như thuốc chữa suyễn theophylline.
- Chứng ngưng thở trong giấc ngủ (sleep apnea).
Rung tâm nhĩ được phân làm 3 loại:
- Loại 1: rung tâm nhĩ tái phát (paroxysmal atrial fibrillation): tim đập nhanh, loạn nhịp xảy ra thình lình và tự chấm dứt trong vòng 24 giờ, đôi khi lâu hơn, song không quá 7 ngày. Triệu chứng vừa phải hoặc nặng.
- Loại 2: rung tâm nhĩ kéo dài (persistant atrial fibrillation): tim đập bất thường trên 7 ngày, có thể tự trở lại bình thường hoặc trở lại bình thường nhờ chữa bằng thuốc.
- Loại 3: rung tâm nhĩ vĩnh viễn (permanent atrial fibrillation): trường hợp nhịp tim không trở lại bình thường dù chữa bằng thuốc.
Loại 1 và 2 có thể trở thành loại 3 sau một thời gian.
Định bệnh
Rung tâm nhĩ thường gây những triệu chứng sau (theo thứ tự thường xuyên): hồi hộp (cảm thấy tim đập bất thường), khó thở, chóng mặt, tai biến mạch máu não (stroke), ngất xỉu (syncope), mệt yếu, đau tức ngực (angina). Ngược lại, nhiều người lại không cảm thấy gì cả, hoặc chỉ có những triệu chứng mơ hồ như mệt, yếu.
Khi khám bệnh, bác sĩ sẽ cẩn thận bắt mạch và nghe tim, nhất là cho các vị lớn tuổi hay than yếu mệt.
Khi bắt mạch, nghe tim, nếu gặp lúc rung tâm nhĩ đang xảy ra, bác sĩ thấy mạch nhanh, không đều, tim đập lẹ, lung tung, tiếng lớn tiếng bé, chẳng theo nhịp điệu nào cả (irregularly irrgegular rhythm). Làm tâm điện đồ (EKG) có thể xác định đúng là rung tâm nhĩ dễ dàng, vì nhịp tim trên tâm điện đồ cũng vậy, nhanh, lộn xộn.
Sau khi xác định bạn đúng bị rung tâm nhĩ, song may mắn tình trạng bạn ổn định, không cần phải gọi xe cấp cứu, bác sĩ sẽ thăm khám bạn kỹ lưỡng để tìm nguyên nhân gây rung tâm nhĩ. Cũng xin không quên hỏi bạn có hay uống rượu không nhỉ, và những thuốc nào bạn đang dùng (khi đi khám bệnh, bạn nên mang theo tất cả các thuốc đang dùng ở nhà).
Sau phần khám bệnh, chúng ta sẽ phải làm một vài thử nghiệm máu: đếm máu toàn diện (complete blood count, viết tắt CBC), đo các chất điện giải căn bản trong máu (basic chemistries), xem chất TSH cao hay thấp, tức xem bạn có bị suy giáp trạng hoặc cường giáp trạng. Sau đó chúng ta cần làm siêu âm tim (echocardiogram), để xem tâm thất bên trái có còn hoạt động đàng hoàng, tâm nhĩ trái có phình lớn, đồng thời xem trong đó có cục máu đông nào ẩn trú, và các van tim bình thường không.
Nếu trong lúc thăm khám không thấy có rung tâm nhĩ (rung tâm nhĩ loại 1 lúc xảy ra lúc không), song triệu chứng của bạn khiến bác sĩ nghĩ đến căn bệnh, bạn sẽ được cho chạy trên máy đi bộ (Treadmill) để xem khi bạn hơi cố gắng hoạt động, rung tâm nhĩ có xảy ra không. Nhiều trường hợp bạn cần đeo một máy nhỏ gọi là Holter monitor trong 24 tiếng; suốt 24 tiếng này máy sẽ liên tục theo dõi nhịp tim của bạn, lúc thức cũng như ngủ, để xem có lúc nào rung tâm nhĩ xảy ra hay không.
Tuần sau, chúng ta sẽ tìm hiểu các cách chữa bệnh rung tâm nhĩ.