VIÊM TAI NGOÀI
Bác sĩ Nguyễn Văn Đức
8748 E. Valley Blvd., Ste. H
Rosemead, CA 91770
(626) 288-3306
Ai cũng có thể bị viêm tai ngoài, nhưng bệnh xảy ra nhiều nhất trong khoảng tuổi 5-19.
Tai có 3 ngăn: ngoài, giữa, và trong. Tai ngoài và tai giữa cách nhau bởi màng nhĩ (eardrum). Tai ngoài có ống tai (ear canal), lòng lót bởi một lớp da mỏng.
Cấu trúc của ống tai ở tai ngoài khiến viêm tai ngoài hay xảy ra. Nó tối, ấm, dễ ẩm ướt, nên là môi trường tốt để vi trùng (bacteria) và nấm (fungus) sinh sôi nảy nở. Da lót lòng ống tai lại rất mỏng và dễ tổn thương. Thêm vào đó, ống tai có một chỗ hơi cong, chỗ cong này khiến các mảnh ráy trong lòng ống tai khó thoát ra ngoài. Lông trong lòng ống tai - dày hơn khi ta có tuổi - cũng phần nào cản trở sự di chuyển của ráy trong lòng ống tai.
May mắn, ống tai của tai ngoài ta cũng có cách để cố tự bảo vệ nó. Các ráy trong ống tai tạo một môi trường acid, ngăn sự sinh sôi nảy nở của vi trùng và nấm. Ngoài ra, ráy tai còn có tính kỵ nước (hydrophobic), nên cũng cản nước từ ngoài khỏi thấm vào làm ẩm tai ta. Như vậy, không có ráy tai, tai ta dễ nhiễm trùng. Song ngược lại, nhiều ráy tai quá, hoặc ráy dẻo đặc quá cũng khổ, dễ bít chặt lòng ống tai, giữ nước và các chất bẩn, đưa đến nhiễm trùng. Đời là trung dung, không nên nghiêng quá về phía bên nào. Ống tai còn được bảo vệ bởi một cơ chế khác nữa: lớp trên cùng của da lót lòng ống, có những chuyển động từ trong ra ngoài, giúp quét đẩy các chất bẩn trong ống tai ra ngoài.
Vi trùng và nấm sinh sống ở khắp mọi nơi, kể cả trong ống tai ngoài. Chúng nằm yên đấy khi các cơ chế đề kháng chống lại chúng của ta tốt, hữu hiệu. Song khi cơ chế đề kháng kém đi, hoặc khi lớp da phủ ống tai tổn thương, các vi trùng thừa cơ nổi lên làm loạn, nhất là hai con P. aeruginosa, S. aureus, và viêm tai ngoài xảy ra. Rất nhiều yếu tố có thể khiến sức đề kháng của ống tai ngoài ta kém đi, hoặc lớp da lót lòng ống tai thương tổn:
- Tai ẩm ướt: do bơi lội, chảy mồ hôi, độ ẩm môi trường chung quanh cao
- Nước bẩn chứa nhiều vi trùng
- Trời nóng quá
- Ráy tai bị móc, lấy hết
- Ống tai tổn thương do ngoáy tai bằng cây quấn bông, móng tay, hoặc do mang dụng cụ trợ thính (hearing aids), đồ bịt tai (ear plugs)
- Bất cứ nguyên nhân nào khác có thể gây tổn thương cho ống tai
- Bệnh da kinh niên: eczema, psoriasis, seborrheic dermatitis, acne
Trong các yếu tố kể trên, quan trọng nhất vẫn là sự ẩm ướt và không còn ráy trong ống tai. Ráy tai có nhiệm vụ bảo vệ, bị lấy hết, ống tai sẽ dễ thấm nước và nhiễm trùng. Hóa ra, trong tai, có chút ráy, trông ngứa mắt song lại tốt, chúng ta chớ tìm cách móc, xeo, nậy, kéo hết chúng ra cho bằng được.
Triệu chứng
Đa số các trường hợp viêm tai ngoài gây do vi trùng (bacteria). Các triệu chứng điển hình của viêm tai ngoài do vi trùng là đau tai, ngứa, chảy nước, tai nghe kém đi.
Đau có thể ít hay nhiều, đau hơn khi ta lay kéo tai. Lòng ống tai hay sưng lên, hẹp lại, khiến tai thấy đầy đầy (fullness) và nghe kém đi. Trong ống tai có thể có nước màu trắng hoặc vàng, nếu nhiều, chảy cả ra ngoài. Phía trước tai đôi khi nổi hạch. Những trường hợp nặng, vành tai và da chung quanh tai sưng lên, nóng, đỏ và đau. Nóng sốt nếu có, nhẹ thôi, thường không quá 101.0 độ F (38.3 độ C). Nếu sốt cao hơn 101.0 độ F, ta nên để ý kỹ, xem ngoài chuyện viêm tai ngoài, có vấn đề gì khác hệ trọng hơn hay không.
10% các trường hợp viêm tai ngoài gây do nấm (fungus). Nhiều nhất là nấm Aspergillus, rồi đến nấm Candida. Vi trùng và nấm sống chung hòa bình trong ống tai, con nọ canh chừng con kia. Nhiều vị dùng thuốc nhỏ tai có chất trụ sinh để diệt vi trùng lâu quá, lượng vi trùng trong ống tai đâm ít đi, thoát vòng kềm chế của các vi trùng, nấm nổi dậy gây loạn. Cũng có trường hợp nấm tự nó gây viêm tai ngoài, nhất là khi trời nóng và ẩm. Thường, viêm tai ngoài do nấm không gây triệu chứng gì cả, bác sĩ tình cờ khám thấy trong tai người bệnh có chất tiết trông giống như bông màu trắng, có khi màu đen, xám, xanh đen hay vàng, hoặc điểm những đốm đen. Nếu gây triệu chứng, nó khiến người bệnh thấy ngứa trong tai, đồng thời có cảm giác tai đầy đầy khó chịu. Ngứa có thể dữ lắm, khiến người bệnh móc gãi, và làm tổn thương thêm lòng ống tai. Tai cũng hay chảy nước và ù ù (tinnitus).
Biến chứng
Ở đời lắm khi việc nhỏ lại gây biến cố lớn. Đa số những trường hợp viêm tai ngoài sẽ thuyên giảm với chữa trị, thỉnh thoảng có trường hợp bệnh nặng hơn, gây biến chứng khiến da chung quanh tai cũng bị nhiễm trùng lây (periauricular cellulitis), hoặc gây viêm tai ngoài ác tính (necrotizing or malignant otitis externa).
Viêm tai ngoài ác tính là một tình trạng nguy hiểm, đe dọa mạng sống, do nhiễm trùng từ tai lan ra xương "mastoid" đằng sau tai, xương "temporal" phía trước, hoặc xương sàn sọ bên trong. Viêm tai ngoài ác tính hay do vi trùng P. aeruginosa, thường tấn công những vị cao tuổi mang bệnh tiểu đường, và người có sức đề kháng cơ thể suy giảm vì bệnh (như bệnh AIDS) hoặc thuốc dùng (thuốc Prednisone, thuốc chống ung thư, …).
Viêm tai ngoài ác tính khó chữa, gây tử vong cao. Ta nên nghi ngờ tình trạng này khi đã dùng thuốc nhỏ tai đúng để chữa, tai vẫn đau dữ quá và tiếp tục chảy mủ, lúc khám thì lại không thấy trong tai có gì nặng cho lắm, hoặc khám thấy có mô hạt (granulation tissue) xuất hiện trong lòng ống tai. Phim CAT scan hay phim MRI có thể giúp ta xác định người bệnh đúng bị viêm tai ngoài ác tính. Nghi người bệnh bị viêm tai ngoài ác tính, bác sĩ chính (primary care physician) sẽ gửi người bệnh đến bác sĩ chuyên khoa Tai-Mũi-Họng (otolaryngologist) để xin ý kiến.
Bài kỳ sau chúng ta sẽ bàn đến việc chữa trị bệnh viêm tai ngoài.
