TƯỞNG NHỚ ĐẾN
THI SĨ NGUYÊN SA
Tản mạn THÁI TÚ HẠP
Portrait PHI BANG
Có những đời thơ, những cõi thơ, những tâm thơ khác ẩn dụ nhiều tâm sự sâu kín cõi lòng thi sỹ như Nguyễn Du không chỉ có Đoạn Trường Tân Thanh với hơn mười lăm năm luân lạc u trầm qua hình bóng của Thúy Kiều đầy tài hoa nhưng bạc mệnh. Tố Như Thi còn gởi gắm bao nỗi niềm cay đắng của thi hào. Tố Như Thi giải bày tâm sự đau thương sầu thảm của người lưu vong trên chính giải đất nhiễu nhương yêu dấu của mình. Như một thứ bèo giạt hoa trôi trên giòng sông sinh diệt mà phù hoa danh lợi chỉ là bóng mây hư ảo ngang trời sắc không. Thời gian sẽ trôi qua. Thời gian là thủ phạm vô tình giết chết bao nhiêu hình hài thi sỹ nhưng không thể giết chết những tác phẩm đích thực tài hoa.
Những “... nhật mộ hương quan hà xứ thị. Yên ba giang thượng thử nhân sầu...” của Thôi Hiệu. (... Quê hương khuất bóng hoàng hôn. Trên sông khói sóng cho buồn lòng ai? Tản Đà). Những ...”Cử đầu vọng minh nguyệt. Đê đầu tư cố hương...” của Lý Bạch. (...Ngẩng trông trăng sáng như gương. Cúi đầu chạnh nhớ cố hương xa vời! Đỗ Bằng Đoàn - Bùi Khánh Đản đã tạo nên những ấn tượng lưu truyền trong nhân thế.
Từ thuở hồng hoang có phải tình yêu bắt nguồn từ những tiếng hót tỏ tình của loài chim. Tiếng va chạm của hai viên đá xanh bật thành ngọn lửa thắp sáng của cuộc tình thơ mộng đầu tiên. Tiếng suối reo vui như những lời tình tự giữa chiều thu hiu hắt nắng. Hay là hơi thở của gió thì thầm yêu nhau trong rừng mai. Của đôi bướm dập dìu bên hoa rực rỡ hiến dâng hương sắc...
Cho đến khi hiện hữu con người trên hành tinh nầy, tình yêu được kết hợp từ định mệnh hóa sanh trùng trùng duyên khởi. Tình yêu như giòng sông theo nhịp điệu thăng trầm của đời sống. Tình yêu là chất liệu thử thách giữa hai tâm hồn. Tình yêu không có tuổi. Tình yêu đã vượt thời gian. Tình yêu mãnh liệt hơn ý niệm tử sinh. Sự bày tỏ của tình yêu đã vượt qua ngôn ngữ của đời thường.
Trên tiến trình thăng hóa tình yêu từ cổ chí kim, từ Đông sang Tây, bản chất vẫn nguyên thủy. Trong kho tàng văn học nghệ thuật của nhân loại, đề tài ngợi ca tình yêu bao giờ cũng chiếm một vị thế trang trọng đáng kể. Bản sắc thi ca tình yêu Việt Nam không biết có phải hình thành từ những câu ca dao thần tiên thơ mộng trong tâm hồn Dân Tộc từ nghìn năm trước. Những khuynh hướng sáng tạo tác phẩm về tình yêu đa số thi nhân đều hoài mong được chuyển đạt đến quần chúng qua không gian và thời gian. Nhưng chính từ mỗi tác phẩm định đoạt số phận giá trị của nó - Tác giả cũng như tác phẩm đều có số phận riêng thử thách với nhân gian.
Thơ Tình Việt Nam đã thể hiện một thứ triết lý tình khác biệt với quan niệm tình yêu truyền thống. Tình yêu là để thần tượng quý trọng nhau trong tâm khảm chứ không phải một thứ trang sức thời thượng. Thế nên hãy nuôi dưỡng tình yêu trong thời tiết thật nên thơ trữ tình và lãng mạn.
Mới đêm qua ánh trăng còn vàng võ lọt vào phòng gợi bao nhớ nhung những mùa trăng ở quê nhà. Đêm nay trời đã mù mịt, cơn mưa đã kéo về như màn lưới phủ mờ thành phố Rosemead. Những cơn mưa còn quái ác hơn trăng, mưa theo gió từng cơn rào rào trên mái ngói. Tiếng mưa gây thành tiếng động đánh thức từng cơn nhớ nhung khủng khiếp yêu thương, từng nỗi niềm sâu thẳm tâm can xa xót vọng quê nhà. Bao nhiêu năm rồi, những cơn mưa ở Huế, như dày vò bao sầu đau của người viễn khách tha phương. Những buổi chiều mưa ở Đà Nẵng, ở Hội An trầm buồn thơ mộng. Những cơn mưa phùn lất phất trên những hàng mimosa Đà Lạt hẹn hò. Mưa đã thành thơ thành chữ nghĩa đi vào cỏi văn chương tuyệt vời. Tôi chợt nhớ đến nhà thơ Nguyên Sa. Nhà thơ biểu tượng tình yêu trong dòng văn học Việt Nam cận đại.
Tháng sáu trời mưa, trời mưa không ngớt
Trời không mưa anh cứ lạy trời mưa
Anh lạy trời mưa phong toả đường về
Và đêm ơi xin cứ dài vô tận
Đôi mắt em anh xin đừng lo ngại
Mười ngón tay đừng tà áo mân mê
Đừng hỏi anh rằng: có phải đêm đã khuya
Sao lại sợ đêm khuya, sao lại e trời sáng...
Hãy dựa tóc vào vai cho thuyền ghé bến
Hãy nhìn nhau mà sưởi ấm trời mưa
Hãy gởi cho nhau từng hơi thở muà thu
Có gió heo may và nắng vàng rất nhẹ
Và hãy nói năng những lời vô nghĩa
Hãy cười bằng mắt, ngủ bằng vai
Hãy để môi rót rượu vào môi
Hãy cầm tay bằng ngón tay bấn loạn
Gió có lạnh hãy cầm tay cho chặt
Đêm có khuya em hãy ngủ cho ngoan
Hãy biến cuộc đời bằng những tối tân hôn
Nếu em sợ thời gian dài vô tận
Tháng sáu trời mưa, em có nghe mưa xuống
Trời không mưa em có lạy trời mưa?
Anh vẫn xin mưa phong toả đường về
Anh vẫn cầu mưa mặc dầu mây ảm đạm
Da em trắng anh chẳng cần ánh sáng
Tóc em mềm anh chẳng thiết mùa xuân
Trên cuộc đời sẽ chẳng có giai nhân
Vì anh gọi tên em là nhan sắc
Anh sẽ vuốt tóc em cho đêm khuya tròn giấc
Anh sẽ nâng tay em cho ngọc sát vào môi
Anh sẽ nói thầm như gió thoảng trên vai
Anh sẽ nhớ suốt đời mưa tháng sáu
(Tháng Sáu Trời Mưa)
Cơn mưa đính hạt lấp lánh trên những cành liễu trước nhà. Giọt nước hiển lộ cái triết lý Đông Phương về những ảo giác hư huyễn của kiếp nhân sinh. Cái vi diệu vô thường của Phật Giáo. Chúng tôi yêu bài thơ “Em Gầy Như Liễu Trong Thơ Cổ” của thi sỹ Nguyên Sa. Đa số những thi phẩm đời Đường nổi tiếng đều bắt gặp “Cây liễu buồn trong thơ cổ” bàng bạc trong cõi thơ của họ. Có lẽ Nguyên Sa là nhà thơ Việt Nam duy nhất đưa hình ảnh cây liễu vào cõi thơ của ông:
Em ốm nghe trời lượng đã hao
Em ngồi trong nắng mắt xanh xao
Anh đi giữa một ngàn thu cũ
Nhớ mãi mùa thu bẽn lẽn chào
Anh nhớ em ngồi áo trắng thon
Ngàn năm còn mãi lúc gần quen
Em gầy như liễu trong thơ cổ
Anh bỏ trường thi lúc thịnh Đường
Anh nhớ sông có nguyệt lạ lùng
Có trời lau lách chỗ hư không
Em tìm âu yếm trong đôi mắt
Thấy cả vô cùng dưới đáy sông
Anh nắm tay cho chặt tiếng đàn
Tiếng mềm hơi thở, tiếng thơm ngoan
Khi nghe tiếng lạnh vào da thịt
Nhớ tiếng thơ về có tiếng em.
(Em Gầy Như Liễu Trong Thơ Cổ)
Khi những thi phẩm Áo Lụa Hà Đông, Tuổi Mười Ba,Tháng Sáu Trời Mưa, Tương Tư, Paris Có Gì Lạ Không Em... được vang vọng khắp nơi chốn là lúc tôi đang học ở miền Trung. Như hiện tượng thơ tình, những đôi nhân tình hay mượn ý thơ của Nguyên Sa để tán tỉnh, để tỏ tình... thật là thơ mộng và lãng mạn:
Tôi đã gặp em từ bao giờ
Kể từ nguyệt bạch xuống đêm khuya
Kể từ gió thổi trong vừng tóc
Hay lúc thu về cánh nhạn kia ?
Có phải em mang trên áo bay
Hai phần gió thổi một phần mây
Hay là em gói mây trong áo
Rồi thở cho làn áo trắng bay?
Có phải mùa xuân sắp sửa về
Hay là gió lạnh giữa đêm khuya
Hay là em chọn sai màu áo
Để nắng thu vàng giữa lối đi?
Có phải rằng tôi chưa được quen
Làm sao buổi sáng đợi chờ em
Hay từng hơi thở là âm nhạc
Đàn xuống cung trầm, mắt nhớ thương
Buổi tối tôi ngồi nghe sao khuya
Đi về bằng những ngón chân thưa
Và nghe em ghé vào giấc mộng
Vành nón nghiêng buồn trong gió đưa
Tôi không biết rằng lạ hay quen
Chỉ biết em mang theo nghê thường
Cho nên đôi mắt mờ hư ảo
Cả bốn chân trời chỉ có em.
(Tương Tư)
Ở những đoạn thơ khác với những ngợi ca tình yêu thánh thiện, thơ ngây của thuở học trò áo trắng trinh nguyên. Gần bên nhau nhưng tưởng chừng như dặm ngàn cách xa:
Không có anh lấy ai đưa em đi học về
Lấy ai viết thư cho em mang vào lớp học
Ai lau nước mắt cho em ngồi khóc
Ai đưa em đi chơi trong chiều mưa
Những lúc em cười trong đêm khuya
Lấy ai nhìn hàm răng em trắng
Đôi mắt sáng là hành tinh lóng lánh
Lúc sương mờ ai thở để sương tan
Ai cầm tay cho đỏ má hồng em
Ai thở nhẹ cho mây vào trong tóc...
Không có anh nhỡ một mai em khóc
Ánh thu buồn trong mắt sẽ hao đi
Tóc sẽ dài thêm mớ tóc buồn thơ
Không có anh thì ai ve vuốt?
Không có anh lấy ai cười trong mắt
Ai ngồi nghe em nói chuyện thu phong
Ai cầm tay mà dắt mùa xuân
Nghe đường máu run từng cành lộc biếc?
Không có anh nhỡ ngày mai em chết
Thượng đế hỏi anh sao tóc em buồn
Sao tay gầy sao đôi mắt héo hon
Anh sẽ phải cúi đầu đi vào địa ngục ...
(Cần Thiết)
Những hình ảnh dịu dàng, dễ thương nơi người yêu vừa chớm tuổi trăng rằm. Em để tóc đuôi gà, nhảy từng bước chân chim trên cỏ non trong sân trường, đã làm cho nhà thơ ngẩn ngơ dệt nên những vần điệu tuyệt vời:
Trời hôm nay mưa nhiều hay rất nắng?
Mưa tôi chả về bong bóng vỡ đầy tay
Trời nắng ngạt ngào... tôi ở lại đây
Như một buổi hiên nhà nàng dịu sáng
Trời hôm ấy mười lăm hay mười tám?
Tuổi của nàng tôi nhớ chỉ mười ba
Tôi phải van lơn ngoan nhé, đừng ngờ....
Tôi phải dỗ như là...tôi đã nhớn
Tôi phải đợi như là tôi đã hẹn
Phải thẹn thò như sắp cưới hay vừa sêu
Phải nói vơ vào rất vội: người yêu
Nếu ai có hỏi thầm: ai thế ?
Tôi nói lâu rồi... nhưng ngập ngừng khe khẽ
Để giận hờn chim bướm chả dùm tôi
Nhưng rồi lòng an ủi "nắng chưa phai
Tình chưa cũ vì tình chưa mới ..."
Má vẫn đỏ, đỏ một màu con gái
Với những lời hiền dịu tuy chua ngoa
Lòng vẫn ngỡ ngàng: tóc ướp bằng thơ
Sao hương sắc lên mắt nhìn thi tứ?...
Và đôi mắt nhìn tôi ngập ngừng chim sẻ
Đôi mắt nhìn trời nhè nhẹ mây nghiêng
Tôi biết nói gì? Cả trăm phút đều thiêng
Hay muốn nói nhưng lòng mình ngường ngượng
Chân díu bước và mắt nhìn vương vướng
Nàng đến gần tôi chỉ dám... quay đi,
Cả những giờ bên lớp học, trường thi
Tà áo khuất thì thầm: "chưa phải lúc..."
Áo nàng vàng tôi về yêu hoa cúc
Áo nàng xanh tôi mến lá sân trường.
Sợ thư tình không đủ nghĩa yêu đương
Tôi thay mực cho vừa màu áo tím....
Chả có gì...sao lòng mình cũng thẹn
Đến ngượng ngùng bỡ ngỡ: hay là ai?...
Trăm bức thư lót giấy kẻ giòng đôi
Mà nét chữ còn run (dù rất nhẹ)
Tôi đã viết hay chỉ thầm âu yếm kể
Tôi đã nhìn hay lặng lẽ say sưa?
Nên đêm vui sao cũng chớm buồn thưa
Và lo sợ khi lòng mừng quá đỗi ....
Rồi trách móc: trời không gần cho tay với
Và cả nàng hư quá, sao mà kiêu ...
Nên đến trăm lần: "nhất định mình chưa yêu ..."
Hôm nay nữa ...nhưng lòng mình sao lạ quá ...
(Tuổi Mười Ba)
Mỗi nhà thơ chỉ mong có được một bài thơ để đời là vinh dự và hạnh phúc lắm rồi.Thơ tình của Nguyên Sa không những là hành tinh lấp lánh mà còn sáng chói một giải ngân hà. Điều nhận xét sâu sắc nầy của những người yêu thơ ông quả không quá đáng chút nào qua các tập thơ Nguyên Sa 1, 2, 3 và 4, đã xuất bản và tái bản nhiều lần từ trong nước và hải ngoại. Sở dĩ thơ ông đạt được sự nồng nhiệt yêu thích ở mọi lớp tuổi, vì ông dùng ngôn ngữ mới nhưng đơn giản và chân thật, chính điều đó đã hiển nhiên tạo cho ông một chỗ đứng trong thơ tình với sắc thái đặc thù, không nhầm lẫn thơ tình của Xuân Diệu, Đinh Hùng, Hồ Dzếnh, Vũ Hoàng Chương , Lưu Trọng Lư... Thơ tình ông được tinh lọc từ những ngôn ngữ Nguyên Sa, phảng phất một chút ngọt ngào Paris - và hương cốm thơm Hà Nội. Đẩm một chút hoa sương nồng nàn của Đà Lạt và đậm đà lá me vàng rơi trên tà áo Sài Gòn.
Tôi nhớ hôm nào nhạc sỹ Trần Duy Đức hát bài thơ Lúc Chết của Nguyên Sa do anh vừa xúc động phổ thành ca khúc đã làm rơi lệ nhiều người...
Anh cúi mặt hôn lên lòng đất
Sáng ngày mai giường ngủ lạnh côn trùng
Mười ngón tay sờ soạng giữa hư không
Và đôi mắt đã trũng sâu buồn ảo ảnh
Ở trên ấy mây mùa thu áo lạnh
Anh nhìn lên mái cỏ kín chân trời
Em có ngồi mà nghe gió thu phai
Và em có thắp hương bằng mắt sáng?
Lúc ra đi hai chân anh đằng trước
Mắt đi sau còn vương vất cuộc đời
Hai mươi năm, buồn ở đấy, trên vai
Thân thể nặng đóng đinh bằng tội lỗi
Nằm ở đấy hai bàn tay thấm mệt
Ngón buông xuôi cho nhẹ bớt hình hài
Những bài thơ anh đã viết trên môi
Lửa trái đất sẽ nung thành ảo ảnh
Sẽ tan vào hư không...
Trong cuộc sống thường trực những cái bất ngờ xãy ra nhưng ta phải chấp nhận, và xem mọi chuyện bất ngờ trở nên bình thường an nhiên đón nhận như cả sự sống và nổi chết như trời mưa nắng ở Cali. Thỉnh thoảng mới gặp nhau cả hai đều than thở: Thời gian sao qua nhanh quá, mới đó đã xa quê hương hơn ba mươi năm. Mới đó anh Mai Thảo, anh Nguyên Sa đã bỏ chúng ta đi biền biệt, có hơn vài năm rồi... Hôm ở nhà Nguyễn Mộng Giác giới thiệu thi phẩm Nguyễn Xuân Thiệp, đến từ Houston, Texas. Khi có anh bạn nhắc đến ngày tiễn đưa anh Mai Thảo, anh Nguyên Sa và tỏ ra bùi ngùi thương tiếc giây phút vĩnh biệt. Hoạ sĩ Nguyên Khai phản ứng ngay:
- Sao lại gọi là vĩnh biệt. Chúng ta tạm biệt các anh ấy chứ. Trước sau gì chúng ta cũng gặp các anh ấy cơ mà. Trong mỗi sát na đi tới tương lai là y như mỗi bước đi lần tới huyệt mộ. Làm sao thoát khỏi quy luật sinh lão bệnh tử của tạo hóa. Những ngày còn lại xin bạn hãy vui chơi với tấm lòng mở rộng đầy tha nhân, vì cuộc đời vẫn đẹp và mùa Xuân đang rực rỡ ngàn hoa. Trong muôn ức triệu hành tinh chỉ có trái đất nầy là đẹp tuyệt vời, hãy quên khổ đau dập tắt lửa hận thù, hãy lấy cỏ hoa và mây trời kết thành thơ ca ngợi hòa bình, tự do, ngợi ca sự sống đầy yêu thương giữa muôn loài hiện thực hôm nay. Chuyện quá khứ đã qua và tương lai chưa tới, nghĩ hoài chỉ đem cái khổ vào thân. Xin cám ơn Hoa vì ta đã nở. Cám ơn chim trong vườn xanh cỏ biếc đã đánh thức ta dậy mỗi buổi sáng khi mặt trời lấp lánh trên hàng cây. Cám ơn nhà thơ Nguyên Sa đã để lại cho chúng ta những bài thơ ca ngợi yêu đương ngọt ngào như suối mát giữa cuộc đời đang khô cạn tình thương.