MÙA ĐÔNG QUA THI CA VN
DƯƠNG VIẾT ĐIỀN
Ai cũng biết rằng mùa đông là mùa lạnh-lẽo nhất trong bốn mùa. Đó là mùa của băng giá của lạnh-lùng, mùa của mưa rơi tơi-tả suốt cả ngày đêm. Bầu trời luôn luôn vẩn đục vì mây mờ phủ kín thương xuyên. Đã thế, nhiều lúc sấm chớp liên hồi làm kinh-thiên động địa rồi gió thổi ào-ào làm lá vàng rơi rụng phủ ngập khắp nơi, khiến cảnh vật mùa đông trở nên ủ-dột âm-u, đìu-hiu cô-quạnh. Trước cảnh đông về ai cũng thấy lòng mình u-buồn man-mác, để rồi suốt mùa đông nghe trái tim như tê buốt giá băng vì sự lạnh-lẽo và u-buồn, cũng như vì mưa rơi gió thổi suốt cả đêm ngày khiến nhiều thi-nhân trên thế giới ghét cay ghét đắng mùa đông. Điển hình là nhà thơ Eugene O’ Neill của Mỹ qua bài thơ "To Winter" với những dòng thơ đầy phẫn-nộ mùa đông:
"Blow, blow thou winter wind
away from here
And I shall greet thy passing breath
without a tear
I do not love thy snow and sleet
or icy floes
when I must jump or stamp to warm my
freezing
toes.
...
I am cold, no matter how I warm
or clothe me
O winter, greater bards have sung
I loath
thee"
Tạm dịch:
"Nhà ngươi hãy thổi đi hỡi cơn gió mùa đông
Thổi xa khỏi nơi đây
Và ta sẽ đón chào hơi thở của nhà ngươi qua đây
mà chẳng thèm khóc.
Ta chẳng thích gì những trận mưa tuyết
của nhà ngươi
hay những tảng băng giá lạnh
Khi ta phải nhảy nhót hay dậm chân,
vì nững
ngón chân tê cóng
Ta lạnh và dầu ta được sưởi ấm thế nào chăng nữa
hay mặc áo quần cho ta
Mùa đông ơi! những nhà thơ vĩ-đại vẫn thường hát
Ta khinh-tởm nhà ngươi."
Nhưng đối với thi- ca Việt-nam, ta thấy ít người ghét mùa đông như nhà thơ Eugene O’ Neill của Mỹ. Trái lại nhiều nhà thơ tả cảnh mùa đông thật đẹp và nên thơ. Vì mùa đông quá lạnh-lẽo và buồn-bã nên các thi-nhân cũng như các nhạc–sĩ ít nói về mùa đông. Tuy vậy ta cũng thấy bàng-bạc trong thi-ca Việt-nam nhiều bài thơ nói về mùa đông đã được nhiều nhà thơ sáng-tác thật công-phu và đầy ý-nghĩa. Nhất là những bài thơ tình yêu. Nhiều nhạc-sĩ cũng thế. Họ đã sáng tác nhiều bản nhạc thật trữ-tình và ướt-át để ca-ngợi những mối tình nồng-nàn lãng-mạn xuyên qua những mùa đông tê-buốt giá-băng. Trong chúng ta hầu như không ai không biết bản nhạc "Mùa đông của anh" của nhạc-sĩ Trần Thiện-Thanh, được sáng tác vào năm 1970, với nhịp-điệu Boléro thật dễ- thương. Chính bản nhạc này đã khiến tim ta bồi-hồi xúc-động khi nghe ca-sĩ hát như than-thở về tình yêu băng giá giữa dòng đời: "Em ơi! đông lại về từ trăm năm lạnh giá, tim anh như ngừng thở từ sau ân-tình đó. Em nghe không mùa đông, mùa đông!"
Thấy nhiều nhạc -sĩ run-rẫy thành nhạc khi mùa đông lại về, nên nhiều thi-nhân cũng đã đắm mình trong mưa gió bão-bùng, giữa cơn giá-rét căm-căm của mùa đông để dệt nên những dòng thơ ủ-dột âm-u, nghìn đời băng giá. Người thì sáng-tác những bài thơ nói về biệt-ly khi mùa đông đến. Kẻ thì khóc gió than mây vì mùa đông sao lạnh-lùng tê-buốt triền-miên. Rất nhiều thi-sĩ bắt đầu yêu lại gặp mùa đông về trong giá lạnh. Lắm nhà thơ cũng đã từng cảm thấy cô-quạnh giữa đêm đông điêu-tàn. Ta hãy nghe thĩ-sĩ Lưu trọng Lư yêu khi mùa đông về:
"Yêu hết một mùa đông
Không một lần đã nói
Nhìn nhau buồn vời-vợi
Có nói
cũng không cùng
…
Giờ hết một mùa đông
Gió bên thềm thổi mãi
Qua rồi mùa ân-ái
Đàn sếu đã sang sông."
(Lưu trọng Lư)
Tuy-nhiên, nhiều khi đã yêu được rồi mà lòng vẫn buồn da-diết vì tình yêu bị ép buộc. Nhất là khi mùa đông lại về giữa cuộc đời đầy bão-táp mưa sa, nên dù nằm bên chồng mà trái tim vẫn tê-buốt giá băng:
"Biết chăng chi? mỗi mùa đông
Đáng thương những kẻ có chồng như em
Vẫn còn thấy lạnh trong tim
Đan đi đan lại áo len cho chồng."
(T.T.KH)
Mùa đông là mùa buồn-bã, mùa của mưa gió triền-miên, mùa của giá rét u-sầu. Thế mà lại phải xa nhau, lại biệt-ly thì chỉ còn núc-nở nghẹn-ngào, rồi nhìn nhau buồn vời-vợi, chẳng nói được lời nào. Ta hãy nghe nhà thơ Cung Trầm-Tưởng nghẹn-ngào khi tiễn em về xứ mẹ lúc mùa đông vừa đến ở Paris:
"Lên xe tiễn em đi
Chưa bao-giờ buồn thế
Trời mùa đông Paris
Suốt đời làm chia-ly
...
Tuyết rơi mỏng manh buồn
Ga Lyon đèn vàng
Cầm tay em muốn khóc
Nói chi cũng muộn-màng."
Chỉ có một số thi-nhân đề cập đến tình yêu trong mùa đông, còn lại là những bài thơ được diễn-tả về cảnh điêu-tàn của mùa đông hiu-quạnh, với những cơn gió lạnh-lùng làm cho cảnh vật trở nên tiêu-điều xơ-xác, làm cho bầu không khí luôn luôn rét mướt quạnh-hiu.
Ta hãy nghe các thi-nhân Việt-nam đua nhau tả cảnh mùa đông về trên đất Việt:
"Em nhớ: một sáng ngày mùa đông,
Gió bấc ào-ào tiếng hãi-hùng
Theo khe cửa sổ gió thổi rú
Chỉ nghe tiếng gió mà lạnh-lùng."
(Đông-Hồ)
hay là:
"Lò sưởi bên mình ngọn lửa hồng
Giải buồn chén rượu lúc sầu đông
Tuyết đưa hơi lạnh xông rèm cửa
Gió phẩy mùa băng giải mặt sông."
(Ngô chi Lan)
Mặc dầu cảnh vật mùa đông thường đượm màu sắc âm-u, ủ-dột khi mưa gió bay về. Nhưng nhiều khi ta vẫn thấy một vài nơi trên quê–hương xuất hiện nhiều cảnh đẹp tuyệt vời, với những lá vàng bay bay giữa cảnh chiều đông ruộng đồng ngập nước, có đàn cò trắng bay về phía chân trời xa thăm-thẳm:
"Lá bàng
Như lá vàng
Rụng
Ôi! đìu-hiu
Cảnh chiều
Đông!
Ruộng ngập: mênh-mông
Nước phẳng
Cò bay, yên-lặng,
Quanh đồng
Thi-tứ viễn-vông:
Thần tưởng- tượng
Như đàn cò đói lượn
Đồng không."
(Huế, đẹp và thơ)
Nam- Trân Nguyễn ngọc Sỹ
Tuy- nhiên cảnh đẹp mùa đông lâu lắm mới xuất-hiện. Có chăng đi nữa ta chỉ thấy một vài lúc trời quang mây tạnh, mưa thuận gió hòa. Còn thì suốt mùa đông mưa gió tơi-bời, mây mờ che phủ. Các thi-nhân rất rõ điều này nên đã sáng tác những dòng thơ nghe tòan mưa rơi gió thổi, bão-tố đêm ngày, như một nhạc-sĩ nào đó viết một bản nhạc mà khi hát lên ta tưởng chừng như bầu trời ngập cả mưa rơi, gió thổi, lá vàng bay khắp nẻo đường:
"Trời mưa gió, lá cây tơi-bời khắp nơi. Bao cánh tan-nát hoa rơi đưa về cuối trời,gió mưa tơi-bời. Ôi trời mưa gió điêu-tàn..."
Trái lại, một số thi-sĩ khác đã tả về mùa đông với những cơn gió nhẹ-nhàng, êm-đềm, vì họ chỉ muốn lấy gió đông làm mốc báo-hiệu cho đông đến hay đông đi mà thôi. Những vần thơ sau đây mà ngọn gió đông là biểu-tượng chính:
"Đã thấy xuân về với gió đông
Với trên màu má gái chưa chồng
Bên hiên hàng xóm ,cô hàng xóm
Ngước mắt nhìn trời đôi mắt trong."
(Nguyễn-Bính)
Hay là:
"Biết thân đến bước lạc-loài
Nhị đào thà bẻ cho người tình chung.
Vì ai ngăn đón gió đông
Thiệt lòng khi ở ,đau lòng khi đi."
(Nguyễn-Du)
Hoặc là:
"Hoa thược-dược mơ-màng thuỵ-vũ
Đoá hải-đường thức ngủ xuân tiên
Cành xuân hoa chúm-chím chào
Gió đông thôi đã cợt đào ghẹo mai."
(Ôn như-
Hầu)
Hay là:
"Thuở đăng đồ mai chưa dạn gió
Hỏi ngày về chỉ độ đào bông
Nay đào đã quyến gió đông
Phù-dung lại nở bên sông bơ-sờ."
(Đặng trần Côn-Đoàn thị Điềm dịch)
Nhiều thi- sĩ sau những năm tháng sống nơi đất khách quê người, lòng luôn luôn hướng về quê cha đất tổ, để rồi ước mơ một ngày về thăm lại quê-hương, nơi có lũy tre xanh bao bọc quanh làng, có hàng dưà xanh thẳng tắp dưới trời cao. Sống giưã cảnh tuyết rơi trắng xoá lạnh-lùng, họ ước mơ một ngày trở lại. Nhưng rồi sự mơ-ước trở về quê cũ có trở thành sự thật không? Hay vì nghịch cảnh cuả cuộc đời, khiến ước mơ đó chỉ còn là tuyệt-vọng? Nếu những hoài bảo đó không thành thì cuộc đời không còn gì nưã! Tâm-hồn thi- nhân như đã chết lịm theo mùa đông.
Ta hãy nghe nhà thơ Duy-Lam nói lên những ước mơ đó:
"Tuyết rơi rơi đất lạ mênh-mông
Hồn ta vất-vưởng trôi trong không
Tang-tóc trắng trời nơi đất hứa
Bao-giờ ta mới hết nhớ mong
Nếu thế phải chăng hồn đã chết !
Dù xác vẫn đây mơ viễn-vông
Dù sống đến cuối đời cũng chỉ
Giá băng vĩnh-viễn một mùa đông."
(Tuyết trắng)
Tóm lại qua thi-ca Việt-nam, ta thấy nhiều thi- nhân đã run-rẩy vì cái lạnh triền-miên cuả khí trời muà đông , rồi dệt nên những bài thơ lâm-ly não-nuột, những điệp-khúc tình sầu da-diết trước cảnh vật điêu-tàn đìu-hiu, với mưa rơi gió thổi dai-dẳng suốt đêm ngày.