KIÊM THÊM
CON ĐƯỜNG TÌNH MỘT ĐỜI
TRẦN KIÊM ĐOÀN
Kiêm Thêm trên đồi Monterey tháng 6 - 2010
Kiêm Thêm thường được mệnh danh là một “nhà thơ Huế”.
Thi sĩ sẽ trở thành nhà thơ khi hồn thơ và cảm xúc lãng đãng mơ hồ nghệ sĩ “của chàng” được nối kết và vận dụng nên những vần thơ, những tác phẩm thi ca. Nhà thơ là một hành giả đi trên con đường tình. Bản chất và đối tượng của Thơ là Tình. Tình gì cũng được, miễn sao đừng bị đông cứng và đóng khung trong ngõ hẹp thuần lý. Cho dẫu đó là tình thương, tình yêu, tình cảm, tình hận, tình nồng, tình bâng quơ thì vẫn nằm trong… “khối tình mang xuống tuyền đài chưa tan”! Và đối tượng của tình – có thể là ân tình, nghĩa tình, thâm tình, bạc tình, chung tình, vô tình – thì cũng không thoát ra khỏi những tầng số rung động từ cực tiểu cho đến cực đại; từ cạn đến sâu; từ thô đến tế của cảm xúc xốc nổi hay triền miên trong thế giới Tình bao la không hình tướng.
Một thời, đâu cũng ngót nghét 60 năm về trước, Kiêm Thêm bỗng nổi danh trong đám học trò Huế khi dám khoác thêm trên vai áo học trò của mình, chiếc áo phiêu linh của chàng lãng tử tài hoa qua mấy câu thơ:
Ô hay Xuân ngã trong lòng rượu
Nhân thế nhìn nhau lảo đảo cười.
Có thể nói nghiệp thơ đến với Kiêm Thêm ngang với tuổi đời của mình; nên Thơ là con đường tình một đời.
Kiêm Thêm đã làm thơ khi tôi còn là một chú bé quê học trường làng. Thuở ấy, ở những vùng quê nông thôn như làng Liễu Hạ của chúng tôi, được lên “Dinh” học là đã khó khăn lắm rồi. Lại còn được gọi là thi sĩ như Kiêm Thêm thì thật là… điểm nóng đầy thu hút cho bao nhiêu cặp mắt xanh của những nàng thôn nữ xinh như lúa mới liếc về. Thơ của Kiêm Thêm vốn đã lấp lánh mực xanh, mực tím của mấy o nữ sinh Đồng Khánh; nay còn thêm hương vị nồng nàn của những con đường tình sử chân quê thì tình tự quê hương thơ nào chở hết!
Thế nhưng, cả một đời, Kiêm Thêm vẫn là con chim nhỏ tha từng cọng rơm xây hoài hạnh phúc. Tập thơ mà tôi được đọc đầu tiên của Kiêm Thêm là thi phẩm Cọng Rơm và Giã Biệt. Có những câu mà hơn năm chục năm sau tôi còn nhớ mường tượng như nét phác thảo đời thường:
… Như con chim nhỏ
tha từng cọng rơm.
Bấy nhiêu tháng, bấy nhiêu năm
xây hoài hạnh phúc.
Hình như hạnh phúc của Kiêm Thêm là được sống chung thủy với thơ như chung thủy với chính mình. Thật vậy, trên một chặng đường dài nơi quê mẹ và quê người, số phận của con người Việt Nam trong chiến tranh, trong hận thù áp bức, trong chiều tàn của biên kiến, vô minh cũng bập bềnh như bè lau trôi sông. Chiến đấu cho sự sống còn của bản thân và gia đình đã khó. Mang nghiệp dĩ làm thơ, giữ cho thơ mình đừng thành phế liệu chiến tranh sau khi cuộc chiến đã tàn; giữ cho hồn thơ đừng tắt ngúm nơi quê người trong cảnh tha hương tỵ nạn còn muôn vàn lần khó hơn. Nhưng Kiêm Thêm, cũng như tầng lớp nghệ sĩ Việt Nam đồng thời và nói như Phùng Quán, sau bao lần gục ngã vịn thơ mà đứng dậy.
Trên quãng đường dài trên 50 năm, thơ Kiêm Thêm như một nhịp thở đều đặn. Thơ Kiêm Thêm có mặt khắp nơi trên báo chí và môi trường truyền thông của miền Nam trước 1975. Sau năm 1975, thơ Kiêm Thêm xuất hiện ở Hải ngoại như một tiếng chim gọi đàn. Gọi niềm nhớ quê hương, gọi kỷ niệm một thời chia lìa thành quá khứ, gọi ân tình nhìn rõ mặt nhau. Không uốn éo điệu trí thức, không lập dị cách tân, không thay hình đổi dạng, không pop-up (có chữ chi hay hơn?!) những thông điệp nhất thời, Kiêm Thêm giữ cho thơ mình tiếp nối những bước đi tới vững vàng, không hề suy suyễn.
Sự phóng khoáng về niêm luật, tính linh động về vần điệu và lối diễn cảm triết lý mà dung dị như rong chơi trong thơ là những nét độc sáng làm cho thơ Kiêm Thêm không cũ với thời gian, không mới với trào lưu thời thượng. Nhưng trên tất cả là ngọn lửa – chỉ một nhưng hình sắc và sự ẩn chứa không hề lập lại giống nhau – vẫn cháy nồng nàn trong bếp lửa thơ chưa bao giờ nguội tắt của Kiêm Thêm.
Sau tập thơ Hải Đường Say Nắng ra mắt năm ngoái, năm nay Kiêm Thêm vừa mới xuất bản tập thơ Ngôi Nhà Trên Đồi Monterey Hills (Los Angeles 2010). Người yêu thơ Kiêm Thêm lấy làm thú vị khi nhìn nhà thơ Huế càng về chiều càng lộng gió Nồm từ Thuận An lên; căng gió Nam từ Trường Sơn lại.
Đây là một tập thơ song ngữ (Việt – Anh). Nhưng thật ra, phần tiếng Anh không thể được liệt vào “tác phẩm thơ” mà chỉ là phần dịch ý giúp cho người nước ngoài và thế hệ trẻ không thông thạo tiếng Việt vừa đủ để hiểu ý của nhưng bài thơ tiếng Việt mà thôi. Tinh hoa của tác phẩm vẫn nằm trong phần tiếng Việt. Thi sĩ thường được gọi là “phù thủy của ngôn ngữ”; trong lúc dịch giả mới chỉ là “lái đò của ngôn ngữ” nên khách yêu thơ tự đặt mình trong giới hạn tương đối của phạm trù ngôn ngữ sẽ gặp nhiều điều đáng thưởng ngoạn bất ngờ hơn là quá chấp nhặt vào từng chữ, từng câu trong thế giới đầy mầu sắc của thi ca.
Hai tập thơ như hai nguồn nước Đông và Tây nhưng lại có điểm xuất phát và cõi trở về chung nhất. Sen ở Hồ Echo Park và sen Hồ Tịnh Tâm cách nhau thời gian 50 năm và không gian vạn lý, nhưng buổi về cũng chỉ là một dáng sương phai. Bài thơ mở đầu, Kiêm Thêm chung kết:
Vậy mà tôi đã bỏ Huế gần năm mươi năm
Hương sen vẫn ngọt trong cổ họng
Em hái trộm giùm tôi chút lá sen
Che nắng cùng mưa mỗi khi đi trên trái đất
(Sen đã nở ở hồ Echo Park)
Hồn thơ diệu kỳ cuối đời giúp Kiêm Thêm tìm ra năng lượng của Ngày Sáng Thế: Tình Yêu!
Chén rượu đắng anh vừa nốc cạn
Có hề chi đâu chuyện mất hay còn
Miễn được thấy bóng hình em ẩn hiện
Miễn được nhìn em quay mặt sau lưng
Quá khứ ấy anh đã từng nếm trải
Tình yêu kia xin trân trọng cuối đời
Dẫu chấm hết anh vẫn còn bịn rịn
Ôi ta yêu nhau
Hai mươi ba năm trước, có một lần tôi ngồi uống trà với Kiêm Thêm ở vùng đồi Monterey Hills, phía hiên sau của ngôi nhà “gần bốn mươi năm ở đó”. Ngôi nhà chỉ là một biểu tượng. Đó là biểu tượng cho một vòng tròn “Tam Cộng Nghiệp” bao quanh ba đỉnh đầu tam giác: Tuổi Xanh, tuổi Đá, tuổi Vàng – Tuổi Xanh không phá, tuổi Đá không tan, tuổi Vàng không tiếc – Tuổi Xanh trên quê Mẹ, tuổi Đá ở quê Mẹ và quê Người, tuổi Vàng ở trên đồi Monterey Hills. Và đây rồi, một tuổi Vàng tròn trịa vì có Tình Yêu.
Đối với giới nghệ sĩ nói chung và giới viết văn, làm thơ nói riêng, thì cái vòng tròn Cộng Nghiệp ấy đơn giản thế thôi, nhưng đã có mấy ai giữ được một vòng tròn cho nguyên vẹn. “Nguyên vẹn” ở đây hiểu theo một khái niệm rất đời thường là tuổi Xanh được học hành để xây dựng sự nghiệp tương lai, không nổi loạn phá phách. Tuổi Đá không ly tan (bỏ nhau, chết bất đắc kỳ tử, muốn sum vầy mà ly tán, không muốn gặp mà phải gần nhau…). Tuổi Vàng không nuối tiếc vì những mất mát đổ vỡ giữa lưng chừng đời được bù đắp bằng sức mạnh và nội cảm của mối tình duyên nghiệp có hai người – có khi vô hình vô ảnh mà chỉ có những người trong cuộc mới hiểu được – biết và cảm nhận được.
Sự nếm trải… nghe như một lần mà mãi mãi:
Nỗi buồn và mắt chảy
Hạnh phúc khổ đau
Tôi đã đứng thẳng
Bước qua đường
(Gần bốn mươi năm tôi ở đó)
Bước được qua đường là tới bến, là Paramita! Đến bờ rồi. An vui.
Tranh bìa thi phẩm Ngôi Nhà Trên Đồi Monterrey Hills
Vẽ ma vẽ quỷ dễ; vẽ người khó vì ma quỷ là viễn mơ hoang tưởng mà con người là hiện thực. Cũng tương tự như một họa sĩ vẽ người khi tôi nghĩ hay viết về những nghệ sĩ bà con nội ngoại trong dòng họ của mình như: Kiêm Minh, Kiêm Đạt, Kiêm Thêm, Hà Thanh, Lai Hồng, Ka Lăng, Liên Như, Thúy Vy, Trần Đoàn, Tạ Văn Tài… Một lần, anh Trần Kiêm Hàm, huynh trưởng đại diện cho phái Trần Kiêm Hải ngoại đã lên tiếng dặn dò khi đọc bài tôi viết về chị ca sĩ Hà Thanh: “Dòng họ Trần Kiêm mình có nhiều tay cự phú và khoa bảng nhưng rất ít nghệ sĩ. Chú coi mà viết cho khéo khéo về các nhân vật văn nghệ bà con nội ngoại của mình để ai cũng chia sẻ được niềm vui và chút tình văn nghệ mới đáng quý”! Dạ! Tôi đã dạ ran như vái phục mệnh trong ngày giỗ Họ. Nhưng thế giới văn nghệ có những quy ước vô hình riêng của nó. Người làm văn nghệ bình thường cũng giống như những cây thông mọc thẳng. Sự uốn lượn hay rạp mình như bìm bìm, dây leo sẽ làm cho cây thông thành cong queo, bé lại. Không hợp.Khi viết đôi dòng về Kiêm Thêm, người viết đang cắm trại với con cháu ở trên đồi Redwood bạt ngàn của rừng Sugar Pine trong dịp nghỉ lễ Labor Day. Uống một tách trà trước cảnh núi rừng còn ngái ngủ giữa sương khói; rồi nhìn rừng Redwood xăm xăm vươn thẳng đỉnh trời, tôi lại nhớ đồi Monterey Hills của Kiêm Thêm và nghĩ tới những ngọn đồi đang trò chuyện. Hình như vu vơ mà lại rất nên thơ.
Trần Kiêm Đoàn
Sugar Pine, Labor Day weekend 2010.