QUA KHÚC SÔNG BIÊN GIỚI
Từ những ngày tôi còn kẹt ở Việt Nam, thập niên cuối thế kỷ trước, tôi đã nghe tin Bác sĩ Nguyễn Tường Bách và gia đình riêng của cụ, đã từ Quảng Châu tới Hoa Kỳ ở Los Angeles, do nhà văn Thế Uyên viết thư và gửi cả ảnh hai cụ về Saigon, cho anh chị nhà văn Duy Lam và tôi xem.
Anh chị Duy Lam thì không ngạc nhiên, còn tôi cứ mong sớm qua Mỹ để... đi thăm cụ Tường Bách, người con út của dòng họ Nguyễn Tường, trong 7 anh em được nhắc nhở chung là nhóm Tự Lực Văn Đoàn, mà chủ yếu là 3 nhà văn tên tuổi lừng lẫy:
Nhất Linh Nguyễn Tường Tam
Hoàng Đạo Nguyễn Tường Long
Thạch Lam Nguyễn Tường Lân
Sau này tôi được biết: cụ Bác sĩ Nguyễn Tường Bách cũng đóng góp khá nhiều trong việc điều hành Tự Lực Văn Đoàn, khi viết lách cụ có bút hiệu Viễn Sơn, rồi cụ Nguyễn Thị Thế, người đứng thứ 5 trong đại tộc trên, là thân mẫu của nhà văn Duy Lam và nhà văn Thế Uyên phút chót cũng cầm bút, viết cuốn hồi ký về 2 ông anh Nhất Linh, Hoàng Đạo và ông em thứ 6 là Thạch Lam, tất nhiên trong cuốn đó có sự hiện diện một cách thân thương của ông em út là Bác sĩ Nguyễn Tường Bách.
Độc giả muốn hiểu về thân thế và sự nghiệp của quý vị dòng họ Nguyễn Tường đương nêu, thì có cả hàng trăm cuốn sách do các văn nhân, thi sĩ, các nhà xã hội, giáo dục, các cơ quan văn hóa, chính trị... xuất bản, kể ở trong và ngoài nước.
Hôm nay, để thay lời chia buồn với đại tộc cụ Tường Bách, mà tôi được hoặc quen thân, hoặc quen sơ, thậm chí chỉ biết mà chưa từng quen như vừa kể, gởi một nén hương từ xa tới thắp trước di ảnh cụ, một nhân dáng hiện diện suốt thế kỷ vừa qua, lưu bước qua thế kỷ này một thập niên hơn, rồi mới mệnh chung trong nỗi nhớ thương dòng sông Hồng cuồn cuộn ở quê hương Bắc Việt Nam, mà rất nhiều lần cụ nói chuyện tình cờ với bất cứ ai, hay trả lời các cuộc phỏng vấn, rằng khi lội qua khúc sông ở biên giới Việt Trung, cụ linh cảm thấy sẽ chẳng trở về, ngay từ hồi trẻ trung, tham gia cách mạng.
Nhà văn Thế Uyên rời Saigon đi Hoa Kỳ theo diện bảo lãnh bên vợ, từ cuối thập niên 80 thế kỷ trước, nhà văn Duy Lam đến USA theo diện HO tị nạn, tái định cư đầu thập niên 90, nhưng anh chị Thế Uyên cùng 5 cậu con trai thì lăn xả vào việc học, còn anh chị Duy Lam cùng 2 cô con gái lại tới miền đông Hoa Kỳ để gặp bà mẹ nhà văn là cụ Nguyễn Thị Thế, 1 cháu gái lớn bị kẹt ở Việt Nam vì có gia đình, sau này cũng đã ra đi đoàn tụ. Sau đó thì anh chị Duy Lam di chuyển về California, và vì thế, có nhiều cơ hội thăm viếng gia đình cụ Tường Bách mà Duy Lam phải kêu bằng cậu.
Vài năm sau, đầu thập niên cuối thế kỷ trước, tôi cũng đến Hoa Kỳ theo diện HO, lại cũng định cư ở Nam Cali, nên việc đến thăm bác sĩ và bà Nguyễn Tường Bách là chuyện trong danh nghĩa vừa xã giao, vừa ngưỡng mộ. Với tôi, các nhân vật lịch sử, văn hóa, xã hội được tôn phong đặc biệt. Do đó, tôi theo anh chị nhà văn Duy Lam tới lui tư thất cụ Tường Bách rất thường xuyên.
Điều nhận định đầu tiên của tôi về gia đình cụ thật đáng nể trọng. Không phải cụ là mắc xích cuối cùng của thế hệ Nguyễn Tường khai phá khu rừng Tự Lực Văn Đoàn đã lui vào quá khứ, mà cụ và phu nhân cụ, một nhà mô phạm Trung Hoa thời trước chủ nghĩa Cộng Sản (1949), bây giờ sống kiểu nửa như ẩn dật, nửa muốn nối lại vòng tay anh em cùng chí hướng, nên khi cụ thầm lặng, lúc cụ nuối tiếc thời gian dài lãng phí ở Quảng Châu, cụ chỉ hành nghề Bác Sĩ, còn nhìn về quê hương mịt mù xa thẳm, lầm than.
Một lần gặp lại anh chị Thế Uyên, tôi hỏi nhà văn Thế Uyên là:
- Cụ Bách qua Hoa Kỳ theo diện gì?
Nhà văn Thế Uyên cười:
- Bộ Cao Mỵ Nhân nghĩ cụ được đón qua làm chính trị hả, gia đình cụ được cô con gái bảo lãnh qua đoàn tụ như mọi nhà khác.
Tôi ngần ngừ chưa chịu tin ngay, nhà văn Thế Uyên tiếp lời:
- Chắc CMN lại muốn hỏi cô con gái cụ Bách (cô) làm gì, sao bảo lãnh được gia đình cụ nữa phải không? Tại sao cứ méo mó nghề nghiệp là dòng họ Nguyễn Tường phải làm chính trị. Vâng, thì hầu như là thế, có cái vẻ thế, quý vị dòng Nguyễn Tường có 2 đặc điểm mà các dòng họ khác không như vậy:
1/ Muốn làm một điều gì khác thiên hạ, muốn nhìn thấy thành quả tốt đẹp.
2/ Cuộc sống riêng tư của mỗi thành viên dòng họ, nam cũng như nữ Sống Theo Điều Suy Nghĩ của mình hết sức tận tình, tích cực, dù sự việc đó không giống các dòng họ khác.
Thành ra ở điểm thứ 2 này, các lãnh vực như văn hóa, xã hội, có lẽ kể cả chính trị, có vẻ là những phương tiện cao cấp giúp quý vị dòng họ Nguyễn Tường đi tới...
Tất nhiên, phương châm tiến tới thì thế, còn kết quả đạt hay không đạt, không thành vấn đề.
Thí dụ, tôi chỉ đan cử trường hợp giáo sư Nguyễn Tường Ánh, trưởng nam của nhà văn Hoàng Đạo Nguyễn Tường Long, là ông cưới chị bạn tôi mà ông luôn xem như học trò, ông say mê đàn piano, đắm chìm trong âm thanh kỳ diệu, rất ít nói năng, ưa mơ mộng, bắt kịp suy diễn, phu nhân ông đã thất lộc, hiện nay ông sống thỏa thích với thiên nhiên, nơi một hòn đảo ở tận phương trời Philipine, ông bà Nguyễn Tường Ánh cũng có một bầy con trai, ở miền đông Mỹ.
Tôi thưa với cụ Tường Bách, cách đây đã mười mấy năm, khi cụ ra mắt cuốn hồi ký:
"Trên Sông Hồng Cuồn Cuộn"
làø hình như có nhiều vai Dũng trong dòng họ Nguyễn Tường, nhân vật nam khắc khoải, mơ màng, cái hoài bão xa xôi, bí mật thì phải, cụ Bách cười, giáo sư Lưu Trung Khảo nhờ tôi ngâm bài thơ in cuốn sách của cụ, thơ diễn tả Dũng đi làm cách mạng trong tiểu thuyết Nửa Chừng Xuân của Nhất Linh.
Như trên tôi đã trình bày, là muốn tìm hiểu quý vị trong dòng họ Nguyễn Tường, một dòng họ làm thay đổi cách nhìn về xã hội chậm tiến, một luồng gió mát cho văn chương tiểu tư sản, mang sắc mầu cách mạng, thì cứ việc vào thư viện hay ra tiệm sách, là có ngay sách truyện bao quanh quý vị ấy.
Phu nhân bác sĩ Nguyễn Tường Bách cũng đã in ấn tập hồi ký:
"Nguyễn Tường Bách và Tôi"
Xuống tới thế hệ thứ hai của quý vị Nguyễn Tường khai phóng trại văn Cẩm Giàng, tôi đề cập tới địa danh này, vì giờ đây trại Cẩm Giàng một lần nữa lại được phục hóa, như một kỷ niệm của Tự Lực Văn Đoàn xưa, cụ Tường Bách đôi khi chép miệng:
- Làm như dòng chảy không bao giờ dừng lại, tôi (cụ Bách) cũng phải chấp nhận dòng chảy ấy thôi, chẳng làm gì được hơn.
Đã có các tên tuổi thế hệ Nguyễn Tường lớp sau có thể nối tiếp hoài bão của lớp trước, như quý ông Tường Hùng, Tường Bá (con cụ Tường Thụy), Tường Tâm (con cụ Tường Cẩm), Tường Thiết, Tường Thạch (con cụ Nhất Linh Nguyễn Tường Tam), Tường Ánh, Tường Lan Phương tức nhà văn Nguyễn Lân (con cụ Hoàng Đạo), Tường Đằng, Tường Giang (con cụ Thạch Lam), Duy Lam, Thế Uyên (con cụ bà Nguyễn Thị Thế), tôi chỉ lược kê một chút về quý vị viết lách thôi.
Duy có một điều, cụ bác sĩ Nguyễn Tường Bách, bút hiệu Viễn Sơn, thì các con trai, con gái cụ, lại chỉ nói được 2 ngôn ngữ China và English, thành ra "có nói cũng không cùng", xin được ngừng ngang đây, xin được gởi một chút tình dân tộc, để nhớ về cụ tác giả Trên Sông Hồng Cuồn Cuộn mới mãn phần.
Hawthorne 14-5-2013 - Cao Mỵ Nhân