HOA CHANH
Biết không thể mưu sinh được với cái nghề mà đa số bè bạn phe ta, sau 30-4-1975, ở Saigon, thường vui vẻ bắt tay vào bằng số vốn không phải xuất tiền ra, có khi chỉ cần vài lời nói hay mượn đỡ đồ nhà mang ra thí nghiệm, thử thời vận, rồi từ đó phát triển lên, từ mảnh nilông thải ở hè đường, tới ngày đã có sạp này, sạp nọ nơi những chợ quán chính thức, là nghề bán Chợ Trời... Tôi bèn trở lại con đường của mình đã đi lâu nay, hay một thời nào đó quá giang cuộc đời, gọi là rong chơi văn nghệ, đợi ngày mai tươi sáng hơn.
Nữ họa sĩ tên tuổi gốc Huế, là bạn của gia đình ông xã tôi chỉ tôi cách chào hàng vừa thực tế, vừa... sang trọng, là ngồi trước một tủ kính, bán những đôi guốc vẽ, do chị cung cấp cho, không cần phải có vốn.
Cũng do chị, thân quen với bà họa sĩ lão thành Maria Mộng Hoa, mà chúng tôi được ông bà bác sĩ Hoàng Xuân Chỉnh cho mượn cái tủ kính, giống như các tủ bán mỹ phẩm ở Saigon thủa bấy giờ, những năm đầu thập niên 80, thế kỷ trước, để bày biện các đôi guốc vẽ bằng bút điện, rồi thể hiện sơn dầu trên guốc vẽ đó, như những bức họa quý giá.
Quả tình những đôi guốc vẽ, đẹp tuyệt vời, vì nữ họa sĩ tên tuổi đương nêu trình bày rất mới lạ, mỗi đôi là một tuyệt phẩm khác nhau, lúc đầu thì chỉ chào hàng guốc không, sau chị bao luôn việc đóng quai, đóng đế.
Với những tuyệt phẩm guốc vẽ trên, tôi đã từng mang giỏ xách chúng đến từng tư gia các nghệ sĩ thời danh như Kim Cương, Lệ Hằng để giới thiệu, cũng có khi bán được, vì giới nghệ sĩ trình diễn thường ưa chuộng thẩm mỹ.
Một buổi trưa, đang ngồi cạnh nhau sau tủ guốc, ngó thiên hạ tới lui trên đường Trương Minh Ký, gần nhà thờ Ba Chuông, thì một chiếc xe đạp chạy chầm chậm, đậu lại, chị họa sĩ tên tuổi của tôi cười, mừng vui:
- Này Cao Mỵ Nhân, đây là anh Tô Kiều Ngân, anh mới về hả?
Chị tiếp lời:
- Anh ấy đi tù cải tạo đấy, chắc cũng mới ra, giờ anh đi đâu vậy?
Nghệ sĩ diễn ngâm cũng tên tuổi lừng danh Tô Kiều Ngân, còn là tay sáo, tay đàn cừ khôi, ông chỉ chiếc bao bố thật to, căng phồng, cột ở yên sau xe đạp, cười nhẹ:
- Chở guốc mộc về nhà, vẽ, bán.
Trước 2 đấng Thái Sơn, vẫn lịch lãm mà vẫn kinh doanh, tôi cảm thấy mình dở vô cùng, nhà thơ, ngâm sĩ, tiêu lang vv... bàn thảo về guốc lò Bùi Thị Xuân, là nơi sản xuất guốc mộc, tọa lạc tại con đường nhỏ, tên Bùi Thị Xuân thuộc quận Tân Bình, tất nhiên tôi chỉ nghe nhìn như một khán thính giả, công chuyện làm ăn của nhị vị thi, ngâm, họa sĩ tưởng nhẹ nhàng, mà thật khó vô cùng, vì trước nhất, muốn làm việc ấy, phải tài hoa và khả năng, chưa kể phải bền bỉ lòng tin vào tiến trình sinh hoạt buôn bán.
Thế mà những buổi chiều, không nhất thiết phải đúng thời điểm lễ lạc hay cuối tuần, bởi vì ở Saigon sau 30-4-1975, có thể ngày nào cũng là chủ nhật, hay ngày nào cũng không cần phải chủ nhật, vì chúng tôi không thuộc giới công nhân viên chức nhà nước Cộng Sản Việt Nam, chưa kể còn vừa rời trại tập trung cải tạo về, chúng tôi hay đến những thiếu thất, có hội hè văn nghệ bỏ túi như Thạch Động, trung tâm "Roi Tơ", vv... khác, và những tư gia thích nghe thơ, nghe hát... để khuây khỏa nỗi buồn thay đổi cuộc sống cũ mới.
Nhà thơ ngâm sĩ Tô Kiều Ngân tức thiếu tá Việt Nam Cộng Hòa Lê Mộng Ngân, sĩ quan cải tạo về cũng như mấy bạn bè tù khác, cũng ngâm sĩ như Vân Khanh, Hà Linh Bảo, hợp cùng Đoàn Yên Linh, giọng nam, nữ nghệ sĩ có Hồ Điệp, Huyền Trân, đàn bầu, đàn tranh thì nghệ sĩ lão thành Bửu Lộc, Thạch Cầm, cùng các tay đàn tây ban cầm khác.
Cái nhóm nghệ sĩ... bâng khuâng (!), không dám nói tới chữ... lang thang, có vẻ vô định quá dùng chữ bâng khuâng, để biết là tâm trạng quý vị văn nghệ sĩ kẹt lại, thường còn muốn những dự trù khác cho tương lai, thí dụ như sẽ đi tìm một quê hương mới chẳng hạn.
Tuy nhiên, không phải mỗi lần xuất hành tới điểm hẹn nào đó, cần đủ túc số, mà ai muốn hoặc có thì giờ rong chơi, thì đồng hành, ai bận rộn, hoặc theo nhóm bạn khác thì cứ tự nhiên, không chờ, chẳng đợi, nên hiếm khi bực bội, trách cứ nhau.
Tôi ở khu cư xá, đối diện nhà thờ Ba Chuông nên gần Thạch Động nhất, tôi hay tới đó để thư giãn một chút, sau những khó khăn về mặt tinh thần hay vật chất đối với cuộc sống mới, chẳng vui vẻ gì.
Ngâm sĩ, thiếu tá Tô Kiều Ngân cũng có nhiều dịp lui tới Thạch Động, ông thân với gia chủ, vì nhà thơ Đường luật Vĩnh Mạnh có thời gian còn giữ chức Trưởng Phòng Văn Nghệ đài phát thanh, anh em cột chèo với đại tá Hải quân Việt Nam Cộng Hòa Võ Sum, tức nhà văn Thạch Hà trước 1975, ở San Diego từ đợt di tản đầu tiên khi miền Nam thất thủ.
Ở Thạch Động, ông bà Vĩnh Mạnh Thường Quân, mà phu nhân là ca sĩ Ngọc Bảo hát ở đài phát thanh Huế cùng thời đài Pháp Á ở Saigon, rất hiếu khách, ít nhất mỗi tuần một lần, có khi hơn, lại họp mặt văn nghệ sĩ cũ, tức những vị không hoặc chưa thể xuất ngoại được, đến chơi thơ phú, hát đàn, giai đoạn chót, tức giữa thập niên 80, còn hướng dẫn khiêu vũ dùm mấy ông bà tân khách sắp qua Tây, qua Mỹ đoàn tụ với thân nhân, thì nhà thơ ngâm sĩ Tô Kiều Ngân lại là một giáo sư dạy khiêu vũ rất tài tử. Do đó, chúng tôi được nhàn lãm bước nhảy phong cách hào hoa, mà người... học trò duyên dáng, hay partner lịch thiệp là bậc nữ lưu Huế dịu dàng, hòa nhã nhưng cũng đam mê văn chương, văn nghệ... vô bờ, lại cũng được Tô Lang thả tiếng sáo tao đàn xưa, phụ họa giọng ngâm êm ả, trầm buồn của... chị Túy TH. đó.
Bài thơ Hoa Chanh được viết trên 10 đoạn thất ngôn, thi sĩ Tô Kiều Ngân thân tặng chị Túy TH. có câu:
"Bốn mươi năm trước, em mười sáu..."
khiến tôi liên tưởng câu thơ của cụ Nguyễn Công Trứ, bậc thi sĩ quan quyền, hào sảng xa xưa:
Ngã lãng du thời, quân thượng thiếu
Quân Kim hứa giá, ngã thành ông
Thủa cụ Nguyễn rong chơi, thì giai nhân còn nhỏ, nay giai nhân tới tuổi thiếu nữ, cụ đã thành ông.. tức có thể đã cao niên. Khổ nỗi, thi sĩ thiếu tá Tô Kiều Ngân lúc rời trại tù cải tạo về, cũng mới khoảng 56, 57 tuổi, thành đối với giai nhân "Huế ơi" trên, chỉ là đồng trang lứa.
Hoa Chanh đã được nhị vị Tô Kiều Ngân và Thúy TH. ngâm nhiều lần ở vài nơi lui tới thân quen, buồn nhất là một buổi tối mưa buồn, nhà thơ Tô Lang bận rộn chuyện... nhà quá, người đẹp Túy TH. chị tôi đã ngồi "va ly" ở Thạch Động, và tôi phải đối ẩm chủ nhà, rồi biết chắc giờ đó, Tô Lang thi sĩ chẳng thể tới "thi ca" được nữa, vì khuya quá tôi phải tiễn chân chị một quãng đường, rồi mới trở về.
Thi sĩ, nghệ sĩ diễn ngâm Tô Kiều Ngân của Ban Tao Đàn do nhà thơ tài hoa Đinh Hùng phụ trách, trong suốt 20 năm ngâm vịnh, trúc ti, thì quá nhiều kỷ niệm với bốn phương đào lý, tri âm tri kỷ, nên các sinh hoạt cuộc sống của ông gần như... ai cũng biết rồi, tuổi tác, nghề nghiệp, tài năng, khả năng vv..., tôi chỉ góp chuyện thêm về một ảnh hình mang hương sắc của cánh hoa chanh mềm mại, thơm dịu dàng, khiến người dẫu có hồn nhiên, cũng nhớ mãi khi xa...
Hawthorne 1-11-2012
CAO MỴ NHÂN