NHẠC SĨ VĨNH ĐIỆN NHỮNG ĐIỀU CHƯA NÓI HẾT
VƯƠNG HỒNG ANH
*Câu chuyện từ năm 1967
Mùa hè 1967, trên trang Tân Nhạc của nhật báo Dân Tiến xuất bản tại Sài Gòn do chúng tôi phụ trách, trong bài phỏng vấn nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ- tác giả nhiều tình khúc nổi tiếng như Bông Hồng Cài Áo, Trăng Tàn Trên Hè Phố, Nắng Lên Xóm Nghèo… lúc bấy giờ đang là giáo sư môn Việt Văn và Âm nhạc tại một số trường trung học ở Đà Nẵng, khi được hỏi về một số nhạc sĩ tại miền Trung, nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ đã nhắc đến một tài năng có dòng nhạc rất lạ, rất mới, đó là nhạc sĩ Vĩnh Điện, mà vào thời gian đó, là sĩ quan ngành hành chính tài chính của ở một đơn vị tại Đà Nẵng. Một năm sau, chúng tôi, trong một chuyến đi về miền Trung, đã có dịp gặp và nghe Vĩnh Điện hát một số ca khúc phổ thơ của Luân Hoán và Lê Vĩnh Thọ. Sau lần gặp đó, khi trở lại Sài Gòn, trong một dịp trò chuyện với một số đồng nghiệp phụ trách về tân nhạc của các nhật báo, chúng tôi đã nhắc đến Vĩnh Điện như một hiện tượng lạ trong làng tân nhạc Việt Nam thời bấy giờ. Khi đề cập đến các cơ hội và điều kiện để một nhạc phẩm được phổ biến rộng rãi đến với công chúng, chúng tôi đã có nhận xét rằng giá như Vĩnh Điện sống ở Sài Gòn, thì sẽ là một tên tuổi lớn với những nhạc phẩm về tình yêu và quê hương đã chạm đến trái tim của người nghe. Rồi năm tháng qua đi, nhạc của Vĩnh Điện, nhiều tình khúc được sáng tác tại Đà Nẵng, Huế, Quảng Trị trong thời gian từ 1968 đến năm 1975, đã được nhiều danh ca như Thái Thanh, Elvis Phương. Thanh Thúy, Lệ Thu trình bày qua hệ thống truyền thanh, truyền hình, và được ban nhạc Shotguns thu âm và phát hành.
Chúng tôi còn nhớ một sự kiện xảy ra vào năm 1970 đã khẳng định tài năng của Vĩnh Điện, đó là trong chuyến lưu diễn văn nghệ tại Pháp để vận động cho phái đoàn Việt Nam Cộng Hòa tại Hội đàm Paris, nhạc sĩ Phạm Duy, đã trình bày nhạc phẩm Tôi Chỉ Muốn Làm Người của Vĩnh Điện.
Rồi vào mùa hè 1972, khi chứng kiến cuộc di tản của hàng trăm ngàn người dân Quảng Trị trên Đại Lộ Kinh Hoàng, trong niềm xúc động tột cùng lẫn với những xót xa, trong vòng 45 ngày, Vĩnh Điện đã sáng tác trường ca “Con đường cho tiếng hát người tình si”. Trường ca này đã được đoàn văn nghệ Tiểu đoàn 10 Chiến tranh chính trị chuyển thể thành nhạc phim và được trình chiếu trên Đài Truyền Hình Huế và Đà Nẵng.
Đầu năm 1975, khi phụ trách Ban Tài Chính của Đại đội Tổng hành dinh Bộ Tư lệnh Sư đoàn 3 Bộ Binh, trong chương trình văn nghệ đón tiếp phái đoàn trung ương do Trung tướng Trần Văn Trung, Phụ tá Chiến tranh Chính trị Tổng Tham Mưu trưởng, kiêm Tổng Cục Trưởng Tổng Cục Chiến tranh Chính trị, dẫn đầu, nhạc sĩ Vĩnh Điện (lúc đó mang cấp bậc đại úy) đã hát một số tình ca quê hương, trong đó có tình khúc Hỡi Người Em Hòa Bình (từng được Thái Thanh trình bày qua hệ thống truyền thanh và truyền hình). Tiếng hát nồng ấm của Vĩnh Điện khi trình bày các nhạc phẩm của tác giả, đã chinh phục đông đảo quan khách các nhà báo Sài Gòn tháp tùng phái đoàn.
Đó là dịp cuối cùng nhạc sĩ Vĩnh Điện trình bày những tình khúc nổi tiếng của chính tác giả trước công chúng, vì vào cuối tháng Ba năm 1975. sau khi lực lượng Việt Nam Cộng Hòa triệt thoái khỏi Đà Nẵng, cùng với hàng ngàn sĩ quan khác, từ ngày 5 tháng Tư, Vĩnh Điện đã trải qua những tháng ngày khốn cùng trong các trại tù Vĩnh Điện, Kỳ Sơn, An Điềm của tỉnh Quảng Nam, và hơn 9 năm sau mới được trở về với gia đình.
*Con đường âm nhạc, chuyện kể trong trại tù
Trong lao tù, nhạc sĩ Vĩnh Điện kể cho bạn bè nghe con đường đến với âm nhạc của ông. Đó là trong khoảng những năm 1958-1961, khi còn đang học Trung học tại Nha Trang, với mối tình vu vơ một bạn nữ cùng lớp, Vĩnh Điện đã viết những tình khúc đầu tiên. Trong đó có 2 bài “Nha Trang Chiều Thu Xa” và “Trăng Sầu”. Khi ra học ở Đại học Khoa học Huế, được quen biết với 2 nữ ca sĩ của đài phát thanh Huế là Hà Thanh và Thúy Hồng, nên đã nhờ hát 2 ca khúc nầy trên đài phát thanh. Đó là hai bài hát đầu tiên được phổ biến đến với công chúng. Ông cũng đã thống kê cho bạn bè nghe những tác phẩm xuất bản trước 1975, gồm có :“Những Bài Ca Nguyện” (tập nhạc 10 ca khúc). “Lục Bát Ca” (tập nhạc 12 ca khúc phổ thơ Luân Hoán và Lê Vĩnh Thọ). “Hát Cho Quên Hận Thù” (9 ca khúc). Có 9 ca khúc thu âm độc quyền cho băng nhạc Shotguns. Thực hiện phim nhạc Trường Ca “Con Đường Cho Tiếng Hát Người Tình Si”.
Vĩnh Điện cũng nhắc đến những ca khúc tiêu biểu do ông sáng tác trước 1975 và được nhiều danh ca trình bày, trong đó có: “Vết thương Sỏi đá”, “Từ lòng Quê hương”. “Đó Quê hương tôi”, “Hãy ngồi lại gần nhau” (E.Phương). “Hỡi người em Hòa Bình” (Thái Thanh). “Ca Nguyện” (Thanh Thúy). “Xa Xôi” (Lệ Thu). “Tôi chỉ muốn làm Người” (Julie Quang) v.v…
*Những ngày trên đất Mỹ
Đến Mỹ năm 1991, theo diện HO, nhạc sĩ Vĩnh Điện định cư tại tiểu bang Maryland, và phải đến 12 năm sau, khán thính giả và thân hữu yêu thích dòng nhạc Vĩnh Điện mới có dịp gặp lại tác giả qua chương trình Đêm nhạc Vĩnh Điện tại hội quán Thùy Dương, tổ chức tại quận Cam vào mùa hè 2003. Trong đêm nhạc đó, Vĩnh Điện đã trình bày hàng chục tình ca của tác giả. Vẫn với giọng hát nồng ấm của ngày nào, với phong cách diễn cảm thu hút người nghe, và một ngoài hình như một diễn viên điện ảnh Nam Hàn, Vĩnh Điện đã hoàn toàn chinh phục khán giả ngồi chật hội quán Thùy Dương trong đêm văn nghệ được báo chí ghi nhận là rất thành công về tổ chức và về giá trị nghệ thuật.
Sau chuyến đi thăm quận Cam năm 2003, Vĩnh Điện như tìm lại được nguồn cảm hứng bất tận, và sáng tác thêm nhiều tình khúc, ngoài những nhạc phẩm mà ông đã biên soạn từ khi đến Mỹ. Tính đến cuối tháng Năm 2015, thư viện âm nhạc của nhạc sĩ Vĩnh Điện có 32 albums nhạc (mỗi album 12 ca khúc) phổ biến tại hải ngoại.
Trong hơn hai năm qua, có 2 sự kiện văn nghệ liên quan đến con đường nghệ thuật của nhạc sĩ Vĩnh Điện. Đó là trong chương trình Paris by Night 111 thực hiện vào năm 2014, ca sĩ Thế Sơn đã trình bày nhạc phẩm Vết Thương Sỏi Đá của Vĩnh Điện sáng tác năm 1969. Đây là bài hát cuối cùng của Thế Sơn trên sân khấu của Trung tâm Thúy Nga. Sau đó, trên đài truyền hình SBTN, Thế Sơn đã trình bày ca khúc Đó Quê Hương Tôi, để cám ơn Ns Vĩnh Điện và cho biết đây là bài hát đã đưa ca sĩ này đến với sân khấu tân nhạc chuyên nghiệp.
Một sự kiện nữa, là trong tháng 10 năm 2015, nhạc sĩ Vĩnh Điện nhận được email của Tiến sĩ âm nhạc học kiêm nhà soạn nhạc và phê bình người Mỹ. Chuyên nghiên cứu mảng âm nhạc Việt Nam trước năm 1975. Ông cho biết trong những năm vừa qua, khi đi sưu tầm nhạc cũ ở Việt Nam, lang thang trên vỉa hè Sài Gòn, ông ghé quầy bán sách cũ và để ý đến một tập nhạc rách bẩn. Hình bìa quyển nhạc gây cho ông tò mò. Ông mua lấy và nhận ra là 1 tập nhạc xuất bản năm 1970 của Vĩnh Điện, tập “Hát cho quên Hận thù”. Vào mạng search và được biết trang nhạc “vinhdien.net” cùng địa chỉ email, nên ông đã liên lạc với nhạc sĩ Vĩnh Điện hỏi thêm những điều liên quan đến 1 số tác phẩm của Vĩnh Điện viết về chiến tranh Việt Nam, nhất là “Tết Mậu Thân” ở Huế.
Nhắc đến sự kiện này, nhạc sĩ Vĩnh Điện liên tưởng đến 1 trường hợp khác : Chính nhạc sĩ Ngọc Chánh (Shotguns) đã khám phá ra nhạc Vĩnh Điện trong một hoàn cảnh giống y như thế. Cũng vô tình thấy được tập nhạc “Hát cho quên Hận thù” bán trên vỉa hè Lê Lợi và từ đó gắn kết với nhạc Vĩnh Điện từ năm 1970. Trong email gửi cho một thân hữu, nhạc sĩ Vĩnh Điện viết: “Cơ may đã đến những 2 lần. Lịch sữ đã được lặp lại… Nhưng rồi đến bậy giờ nhạc Vĩnh Điện vẫn còn đang tiếp tục trôi nổi trên vỉa hè… internet.”
* Vĩnh Điện, từ công chức đến quân nhân
Nhạc sĩ tên thật là Nguyễn Phúc Vĩnh Điện. Sinh năm 1940 tại Cam Ranh, tỉnh Khánh Hòa, Việt Nam. Học tại Trung học Bá Ninh, Trung học Võ Tánh, Nha Trang, rồi Đại học Khoa học Huế. Từ năm 1962, làm việc tại Tòa Đại Biểu Chính phủ Trung nguyên Trung phần, rồi Tòa Hành chính Thừa Thiên và Hội đồng Nguyễn Phước Tộc Huế.
Động viên khóa 22 Sĩ quan trừ bị Thủ Đức. Phục vụ tại các đơn vị: Sở Hành chính tài chính số 2 Đà Nẵng, sĩ quan tài chính, Tiểu đoàn 10 Chiến tranh Chính trị, Quân Y Viện Nguyển Tri Phương, Huế. Đơn vị cuối cùng : Đại đội Tổng hành dinh, Sư đoàn 3/ Bộ Binh.
*Đôi điều về Vĩnh Điện
Cuối tháng Năm 2016, nhạc sĩ Vĩnh Điện đã trở lại quận Cam, miền Nam California, để dự cuộc Hội ngộ của Cựu học sinh trường Trung học Phan Chu Trinh, thành phố Đà Nẵng. Dù không phải là cựu học sinh của trường trung học này, nhưng nhạc sĩ Vĩnh Điện có nhiều bạn bè là giáo sư, cựu học sinh của trường này, và cũng tại trường Phan Chu Trinh, ông đã có nhiều dịp trình bày các nhạc phẩm do ông sáng tác, hay phổ thơ của Luân Hoán, Lê Vĩnh Thọ. Trong buổi sáng cuối cùng tại Little Sài Gòn trước khi về lại Maryland, nhạc sĩ đã có cuộc “hội ngộ nhỏ” với vài người bạn thân và người viết bài này. Ông đã cho chúng tôi nghe qua Iphone một số tình ca mới nhất của Vĩnh Điện, những giai điệu có khi ngậm ngùi như lời chia tay buồn vời vợi, có khi bàng bạc khói sương của núi đồi quê hương cách xa nửa vòng trái đất. Tất cả đã lắng nghe trong niềm xúc động và sự đồng cảm sâu xa. Xin cám ơn Vĩnh Điện, một nhạc sĩ tài hoa, một trái tim ăm ắp tình yêu thương quê hương ở cuối chân trời, và những dòng nhạc đã cất lên từ tâm hồn đó, để hát thay cho bạn bè, cho những người thân yêu của một trời kỷ niệm xa xôi.
Cali tháng 6 năm 2016