TỪ BI VÀ VƯỚNG MẮC
ĐẠT LAI LẠT MA
CHÂN HUYỀN chuyển dịch
Tình thương và lòng từ bi của ta đối với bạn bè nhiều phần là sư quyến luyến. Tình cảm đó không bắt nguồn từ sự hiểu biết về quyền sống hạnh phúc và vượt thoát khổ đau bình đẳng cho mọi người. Trái lại, nó khởi đi từ ý tưởng "của tôi, bạn tôi, cái gì tốt cho tôi v.v...". Đó là sự vướng mắc. Vậy nên khi người quen của bạn thay đổi thái độ, thì tình thân của bạn sẽ biến mất.
Khi có lòng từ bi đích thực, bạn sẽ quan tâm tới đối phương bất kể thái độ của họ đối với bạn ra sao.
Bạn thương người vì họ cũng có quyền muốn thoát khổ y như bạn. Dù cho người đó không quan tâm tới bạn hay có khi trở thành kẻ thù, bạn vẫn có lòng lân mẫn vì sự bình đẳng ấy. Đó là sự khác biệt chính. Lòng từ bi đích thực lành mạnh hơn, nó không kỳ thị và không cần lý luận. Ngược lại sự ràng buộc vướng mắc thể hiện tâm tri hẹp hòi và phân biệt đối xử.
Thật vậy, lòng từ bi chân thật và sự vướng mắc có tính cách trái ngược nhau. Theo phép hành trì trong Phật giáo, muốn phát triển lòng từ bi, trước hết chúng ta cần thực tập quán tưởng về sự bình đẳng và buông xả, không vướng mắc vào những người rất thân cận với mình. Rồi ta cần xả bỏ những cảm thọ đối với "kẻ thù".
Mọi chúng sinh đều phải được nhìn bằng con mắt bình đẳng. Trong căn bản đó, từ từ ta có thể phát triển lòng từ bi đối với tất cả mọi người. Lòng từ bi tuy nhiên, cũng không phải là lòng thương hại vì thấy người kia thua kém mình. Từ bi khiến cho bạn nhìn mọi người đều quan trọng hơn chính mình.
Như tôi đã nói trên, muốn phát triển lòng từ bi ta phải trước hết thực tập sự bình thản trong lòng. Điều này rất quan trọng vì khi không có bình tâm, ta sẽ có những cảm nghĩ và đối xử phân biệt với mọi người.
Nay tôi xin đưa ra một tỷ dụ nhỏ về sự huấn luyện quán tưởng trong Phật giáo để phát triển tính bình thản. Trước hết bạn nghĩ tới một nhóm nhỏ những người mà bạn quen biết, nhưng các bạn thân hay bà con của bạn, là những người bạn có vướng mắc. Sau đó bạn nghĩ về những người mà bạn không có ràng buộc gì. Rồi bạn nghĩ tới nhóm người mà bạn không ưa.
Hãy tưởng tượng về ba loại người đó và phản ứng của bạn đối với từng loại người. Bạn sẽ thấy rằng bạn bị ràng buộc vào các bằng hữu, thù ghét những người bạn coi là kẻ thù và lãnh đạm đối với nhóm không liên quan tới mình. Rồi bạn đặt câu hỏi cho chính bạn.
Bạn hãy so sánh hậu quả của hai thái độ trái nghịch nhau trong bạn, dành cho hai nhóm người bạn hữu hay kẻ thù, và bạn tìm hiểu coi vì sao bạn lại có hai tâm trạng khác nhau. Từ đó, bạn có thể thấy được hậu quả của các loại cảm nghĩ cùng sự phù du chóng tàn của chúng.
Tôi đã bàn luận về những lý do khiến chúng ta nên hay không nên oán trách kẻ thù, cũng như nên hay không nên ràng buộc vào người thân v.v...Bạn cần quán tưởng trên những vấn đề ấy và ráng giảm thiểu tối đa các cảm xúc mạnh mẽ đối với hai loại người nói trên. Và quan trọng nhất là bạn phải quán tưởng vào sự bình đẳng giữa bạn và mọi chúng sinh.
Vì bạn cũng giống như mọi chúng sinh khác, chúng ta đều có bản năng tự nhiên muốn được hạnh phúc và thoát khỏi khổ đau, bạn cũng như họ, có quyền bình đẳng với nhau trong việc thỏa mãn khát vọng ấy. Vậy thì tại sao bạn lại kỳ thị?
Khi nhìn chung nhân loại, chúng ta đều là một loài sinh vật có tinh thần xã hội. Hơn nữa, cấu trúc của nền kinh tế, giáo dục...hiện đại làm cho thế giới nhỏ hẹp hơn và chúng ta phụ thuộc vào nhau nhiều hơn trước.
Trong môi trường này, theo tôi, chúng ta chỉ còn cách sống chung hòa hợp với nhau, và luôn nhớ tới lợi ích chung của toàn thể nhân loại. Đó là lối thoát duy nhất để chúng ta sống còn.
Các phúc lợi của tôi - một con người trong cộng đồng nhân loại - tất nhiên không thể độc lập đối với phúc lợi của kẻ khác. Hạnh phúc của tôi tùy vào hạnh phúc của tha nhân. Vậy nên khi tôi gặp một con người hạnh phúc, tự nhiên là tôi cũng có chút vui vẻ hơn khi tôi gặp một người đang ở hoàn cảnh khó khăn.
Tỷ dụ như khi bạn coi vô tuyến truyền hình, thấy những người sắp chết đói ở Somolla, gồm cả người già và trẻ em, thì tự nhiên chúng ta buồn rầu, không kể cái buồn đó có thể dẫn tới hành động giúp ích họ hay không.
Trong đời sống hàng ngày hiện nay, chúng ta xử dụng nhiều tiện nghi như máy điều hòa không khí trong nhà chẳng hạn.
Những phương tiện đó sỡ dĩ có được, không phải tự nơi chúng ta mà do sự đóng góp trực tiếp hay gián tiếp của bao nhiêu người khác. Mọi sự vật đều liên quan với nhau. Chúng ta không thể trở về lối sống của những thế kỷ trước, mọi dụng cụ đều đơn giản, không có máy móc gì mấy. Rõ ràng những tiện nghi mà chúng ta hưởng thụ ngày nay là do công trình của bao người.
Trong 24 giờ mỗi ngày, bạn ngủ trên đệm ấm, nấu nướng bao thực phẩm...mọi sự đều liên quan tới nhiều người. Danh tiếng cũng là sản phẩm của tha nhân. Nếu không có sự hiện diện của người chung quanh, thì quan niệm về danh vọng không mang ý nghĩa gì hết.
Cũng vậy, phúc lợi của Âu châu tùy thuộc vào Mỹ châu và kinh tế Tây Âu cũng tùy thuộc vào kinh tế Đông Âu...Sự thật là mỗi lục địa đều có tương quan với các lục địa kia.
Nhiều thứ chúng ta ham thích như danh vọng, tiền tài v.v...không thể có được nếu không có sự cộng tác và tham dự gián tiếp của nhiều người khác.
Vậy khi chúng ta cùng có quyền ngang nhau để sống hạnh phúc, và khi chúng ta liên quan chặt chẽ với nhau, thì đều hợp lý là phúc lợi của 5 tỷ dân trên thế giới phải đáng quan tâm hơn là phúc lợi của một cá nhân - bất kỳ người đó là nhân vật quan trọng cách nào.
Nghĩ như vậy, bạn sẽ phát khởi một ý tưởng về trách nhiệm toàn cầu. Các vấn đề hiện đại (như tầng Ozone bị phá hủy) làm cho chúng ta hiểu được nhu cầu hợp tác trên thế giới.
Hình như cùng với sự phát triển, thế giới đã thu hẹp lại nhưng tâm trí con người vẫn còn ở lụi đụi ở phía sau.
Đây không phải là vấn đề tu tập theo tôn giáo nào, mà là vấn đề tương lai nhân loại. Thái độ cởi mở và vị tha rất cần cho thế giới ngày nay.
Nếu chúng ta tập nhìn vấn đề dưới các khía cạnh khác nhau, nhìn vào bản chất phức tạp và tương tức của mọi sự vật, thì từ từ chúng ta sẽ có các quan niệm khác trước. Khi nói tới người khác hay khi nghĩ tới họ, chúng ta sẽ không còn thấy họ khác biệt nhiều với ta nữa.