SỐNG BÌNH AN
VỚI CÁC KHÓ KHĂN
ĐẠT LAI LẠT MA (Việt ngữ: CHÂN HUYỀN)
Nhiều người yêu cầu tôi nói chuyện về các phương pháp ứng xử tốt nhất cho những tình huống khác nhau trong cuộc sống. Tôi sẽ cố gắng giải thích, giúp một người bình thường có thể dùng được tiềm năng của chính mình khi gặp các hoàn cảnh khó khăn của tuyệt vọng, thù hận, hay sắp phải lìa đời.
Tôi là một Phật tử tôi luôn luôn học theo giáo pháp của Phật Thích Ca. Dù những điều tôi nói được rút từ kinh nghiệm riêng, tôi vẫn cho rằng không ai có quyền áp đặt kẻ khác phải tin theo truyền thống tâm linh của mình.
Tôi không bao giờ cho rằng các phương pháp của Phật tử chúng tôi là hay nhất. Nếu bạn thấy được vài ba điều thích hợp, bạn hãy áp dụng và thực nghiệm ngay trong đời sống của mình. Và nếu thấy những gì tôi đưa ra không dùng được thì xin hãy vui lòng bỏ qua.
Điều căn bản chung cho mọi chúng sinh, đặc biệt đối với con người, là ai ai cũng muốn sống hạnh phúc, không muốn bị khổ đau. Mỗi người trong chúng ta đều có quyền được sống hạnh phúc và áp dụng những phương pháp khác nhau để vượt thoát khổ đau, đạt tới cuộc sống sung sướng hơn. Phải làm sao để những phương pháp đó không xâm phạm tới quyền lợi của kẻ khác và không gây đau khổ cho kẻ khác.
Chúng ta nên suy ngẫm một cách nghiêm chỉnh về các hậu quả tốt và xấu của những phương pháp thoát khổ, sống vui này. Chúng ta cần biết, nếu lợi ích và hệ quả ngắn hạn có thể đối nghịch với lợi ích dài hạn thì chúng ta phải chú ý tới các hệ quả lâu dài nhiều hơn.
Đạo Phật thường nói tới sự tương đối, không có gì là tuyệt đối. Chúng ta nên suy luận trên căn bản đó.
GIẢI QUYẾT CÁC KHÓ KHĂN
Những kinh nghiệm và cảm xúc trong đời sống chúng ta hầu hết đều liên quan tới cơ thể và tâm thần mình. Do kinh nghiệm sống, chúng ta biết rằng hạnh phúc tinh thần mang lại cho ta nhiều lợi ích. Hai người cùng gặp thảm kịch, thế nào cũng có một người đối diện với nó một cách dễ dàng hơn người kia nhờ có tinh thần tốt hơn.
Theo tôi, khi người ta nghĩ có thể dùng máy móc để giải quyết mọi vấn đề của nhân loại, thì đó là một quan niệm sai lầm. Tự nhiên ai cũng phải biết rằng mọi vấn đề của chúng ta không thể chỉ dùng phương tiện vật chất mà giải quyết trọn vẹn. Trong xã hội đầy đủ về vật chất, vẫn có bao nhiêu bất an và tuyệt vọng, nếu không nói là có nhiều hơn. Chúng ta không phải là sản phẩm của máy móc và cơ thể chúng ta khác hẳn những bộ máy tinh xảo. Vậy nên chúng ta phải suy nghĩ cho nghiêm túc về những khả năng nội tại và những giá trị sâu xa hơn trong chúng ta.
Tôi tin rằng những người thực lòng muốn sống an vui hạnh phúc cần phải xử dụng các phương tiện ở cả hai phần trong và ngoài con người họ. Nghĩa là họ phải phát triển về cả thể chất lẫn tinh thần.
Đó là điều quan trọng. Người ta có thể dùng từ tâm linh như tôi nói đôi khi, nhưng tôi muốn dùng hai chữ tinh thần, để không ngụ ý tôn giáo nào hết. Tôi thường dùng chữ tâm linh hoặc tinh thần đạo đức để nói tới những tính thiện căn bản chung của con người.
Đó là sự thân ái, tinh thần đóng góp, lương thiện, kỷ luật và sự thông minh, khi hướng về những mục tiêu tốt đẹp.
Ngay từ khi mới chào đời, chúng ta đã có các đức tính này, không phải sau một thời gian mới có. Tuy nhiên, tín tâm tôn giáo là thứ tới sau. Trong quan niệm đó, tôi tin là có hai trình độ trong các phương pháp giảng dạy tôn giáo. Một số tôn giáo nói tới Thượng đế toàn năng. Trong đạo Phật, họ nói tới Niết Bàn và kiếp sau. Trong khi đó, ở một tầng cấp khác, tôn giáo nào cũng dạy chúng ta nên làm người hiền lương và tốt bụng. Những giáo huấn tôn giáo loại này chỉ làm gia tăng sức mạnh cho các tính thiện hảo mà chúng ta đã có từ khi ra đời.
Là người, chúng ta ai cũng có tiềm năng như nhau, trừ khi trí óc ta bị chậm phát triển. Bộ não kỳ diệu của con người là nguồn năng lượng, là nền tảng của tương lai, nếu chúng ta biết xử dụng nó một cách đứng đắn. Nếu chúng ta xử dụng trí thông minh một cách nhầm lẫn, thì chuyện đó thật sự là một tai họa.
TIỀM NĂNG CỦA CON NGƯỜI
Tôi cho rằng loài người là sinh vật thượng đẳng trên hành tinh trái đất. Loài người không những có khả năng tạo nên đời sống hạnh phúc cho họ mà còn có tiềm năng giúp cho muôn loài Chúng ta có tính sáng tạo trời cho và chúng ta cần phải biết tới và phải thực hiện khả năng đó.
Tôi tin rằng giữa trí thông minh và lòng từ bi, con người từ bẩm sinh đã sẵn có một sự thăng bằng nào đó. Lớn lên, có khi chúng ta coi thường tình thương và chỉ chú tâm vào não bộ nên bị mất thăng bằng.
Từ đó phát sinh ra những khổ nạn và bất như ý. Nếu chúng ta nhìn vào các loài động vật có vú khác, chúng ta sẽ thấy tính chất đó rất quan trọng và nó là một yếu tố rất mạnh để tạo ra sự cân bằng trong cuộc sống.
Khi nhận ra tiềm năng của chính mình và có tự tin vào khả năng đó, con người có thể xây dựng một thế giới tốt lành hơn. Theo kinh nghiệm của riêng tôi, tự tin là yếu tố rất cần thiết. Không phải niềm tự tin mù quáng, mà là ý thức về khả năng của mình. Từ căn bản đó, con người có thể chuyển đổi chính họ để thêm tính thiện , bớt tính xấu. Nếu không có tiềm năng chuyển hóa đó thì làm sao chúng ta có thể phát triển được thiện tâm? Chuyển hóa không có nghĩa là thay đổi 100%. Khả năng tiềm ẩn của con người, Phật giáo gọi là Phật tánh. Nó cũng là linh quang, là bản chất sáng láng của tâm thức chúng ta.
Giáo pháp căn bản của đạo Phật là Tứ Diệu Đế (bốn sự thật cao quý):
1. Có sự khổ đau (Khổ đế)
2. Có thể tìm được các nguyên nhân gây đau khổ (Tập đế)
3. Có thể diệt được các đau khổ đó (Diệt đế)
4. Có con đường để thoát khổ (Đạo đế)
Nguyên tắc căn bản của giáo pháp này là thuyết duyên sinh. Điều quan trọng để hiểu được giáo pháp căn bản này là sự hiểu biết tự nhiên về tiềm năng của chính mình. Ta cần phải biết cách xử dụng tất cả tiềm năng đó. Nhận biết được như thế, tất cả các hành động của chúng ta mới có ý nghĩa.
Tỷ dụ như nụ cười, là một biểu hiện quan trọng của bộ mặt con người. Nhưng vì thông minh nên cái phần tốt đẹp đó của bản chất loài người cũng có thể bị ta xử dụng một cách sai lầm: người ta có thể cười một cách chua cay hoặc chỉ cười một cách thuần túy ngoại giao. Những nụ cười như vậy chỉ gây thêm nghi ngại mà thôi.
Trong đời sống hàng ngày, tôi cho rằng những nụ cười thành thật và thân ái rất cần thiết. Chúng ta cười cách nào, phần lớn tùy thuộc vào tình trạng của tâm thức ta. Nếu ta không cười mà mong người khác cười là chuyện vô lý. Chúng ta hiểu ngay là có nhiều chuyện tùy thuộc vào thái độ của chính chúng ta.
Nay chúng ta hãy bàn về trạng thái tinh thần và những động cơ phía sau. Như tôi đã từng giảng, những gì cung cấp cho ta tính thiện cũng có thể đưa tới ta những tính xấu ác. Điều quan trọng là ta phải dùng trí thông mình và suy luận, cũng như ta phải có ý thức về các lợi ích của những niềm vui ngắn hạn và dài hạn. Trong một giới hạn nào đó, cơ thể ta chính là một cái thước đo tốt. Chẳng hạn có loại thực phẩm làm cho chúng ta khó chịu lần này thì lần sau ta sẽ không muốn ăn nó nữa.
Có lẽ cơ thể có khả năng báo hiệu cho ta biết những gì tốt hoặc không tốt cho sức khỏe và tâm hồn ta. Tỷ dụ có ngày ta muốn ăn rau xanh nhiều, có ngày lại thèm thức ăn khác. Đó là những dấu hiệu của cơ thể, báo cho ta biết thực phẩm nào thích hợp, thứ nào không, đối với cơ thể của mình.
Cơ thể ta đưa ra những dấu hiệu rất rõ, như ta cảm thấy khát, khô cổ, khi thân ta cần nước, nhưng nó cũng có thể đưa ra những dấu hiệu khó hiểu. Lúc đó, chúng ta phải xử dụng trí thông minh và suy luận để biết điều gì là tốt nhất. Có khi trí thông minh lại đối nghịch với các ham muốn tức thời của ta, vì nó thấy được các hậu quả tai hại của các ham muốn ấy.
Trí thông minh giúp ta xác định được cái gì có lợi, cái gì có hại cho bản thân ta. Trí tuệ và sự tỉnh thức do huấn luyện mà có sẽ thủ vai trò xét đoán và xử dụng các tiềm năng để cho ta được hưởng lợi ích, được sống an vui.