ĐỜI SỐNG VÔ THƯỜNG
ĐỨC ĐẠT LAI LẠT MA
Chuyển Ngữ PHƯƠNG DUNG
Là con người ngay từ lúc chào đời, cơ thể chúng ta đã là vô thường và bắt đầu đi theo tiến trình sinh, diệt. Nhưng nếu chúng ta không ý thức được về cái chết, chúng ta sẽ say mê đuổi theo các lạc thú trên đời. Chúng ta sẽ không ngần ngại chạy theo danh vọng địa vị và tiền tài vật chất. Từ đó chúng ta tạo nên biết bao là ác nghiệp. Một con người khi sống mà không ý thức về cái chết thì sẽ không xem trọng nhân quả nghiệp báo và những kiếp sống về sau của mình. Vì vậy họ thường sống trong lầm lạc và tạo nên đau khổ cho chính họ cũng như cho người khác.
Nhiều người quên rằng cuối cùng rồi họ cũng sẽ chết nên suốt đời chỉ chạy theo danh vọng và ham muốn cuộc đời giàu có. Lòng tham đắm lợi danh, nhà đẹp, quần áo tốt làm cho con người mù quáng gây nên biết bao điều xấu, ác. Chúng ta không thể quên rằng trong thân phận con người chúng ta còn phải trải qua nhiều kiếp sống khác của vòng luân hồi sinh tử. Cho nên khi không nhận thức được cuộc sống chỉ là tạm bợ, vô thường, chúng ta sẽ tạo nên nhiều điều bất thiện.
Thật là nguy hiểm khi chúng ta sống mà không nhớ nghĩ đến cái chết. Vướng mắc trong vòng danh lợi, suốt ngày bận rộn chuyện thế gian, làm sao chúng ta chịu tu tập? Chúng ta có thể đến chùa, tụng kinh mỗi ngày, nhưng nếu tâm không tỉnh thức và suy nghĩ về cái chết có thể đến với chúng ta bất cứ lúc nào thì khi đối diện với các hoàn cảnh bất như ý, tâm chúng ta sẽ nổi điên lên vì sân giận và thù hận. Khi đó chúng ta trở thành con người độc ác và cũng khi đó, chúng ta mới bộc lộ con người thật của mình.
Chúng ta nên nhớ một trong những yếu tố quan trọng có thể giúp chúng ta giữ được tâm bình an, không bị khủng hoảng và sợ hãi khi chết, chính là cuộc sống mà chúng ta đã trải qua với những hành động nhân từ của mình. Khi sống, chúng ta đã làm những điều tốt mang đến phúc lợi cho kẻ khác, tâm chúng ta được an vui và hạnh phúc, thì khi chết chúng ta không có gì buồn lòng và hối tiếc. Đây chính là một trong những điều quan trọng mà chúng ta cần lưu ý. Tất cả cảm xúc an lạc hay khổ đau đến với chúng ta lúc chết tùy thuộc vào các hành động của ta khi còn sống.
Vậy thì, ngay từ bây giờ khi còn sống chúng ta nên thực tập sự quán tưởng về cái chết để tâm thức chúng ta quen dần và có khả năng thích ứng với sự tan rã của tâm thức và xác thân lúc chết.
Đạo Phật xem sự chết là một tiến trình để tu tập. Thường xuyên quán tưởng về cái chết sẽ mang lại lợi ích giúp chúng ta thức tỉnh và không vướng mắc vào các cạm bẫy cám dỗ của đời sống. Đồng thời nó cũng giúp chúng ta hiểu biết về sự biến đổi và tan hoại của dòng tâm thức.
Muốn có được cái chết an lành tốt đẹp, chúng ta phải huấn luyện tâm thức ngay từ bây giờ. Trước nhất chúng ta phải nuôi dưỡng lòng từ bi và tâm chân thật, luôn làm các điều thiện và phục vụ tha nhân. Đó là chúng ta chuẩn bị cho tương lai của mình một cuộc sống tốt đẹp và một cái chết bình an ở cuối cuộc đời.
Sớm hay muộn gì chúng ta cũng phải đối diện với cái chết. Vậy thì lo nghĩ hay sợ hãi cũng chẳng ích gì. Điều quan trọng mà chúng ta cần phải làm ngay từ bây giờ là sống làm sao cho có ý nghĩa. Cuộc đời vô thường như những đám mây và chúng ta cũng không còn nhiều thì giờ nữa. Vậy tại sao chúng ta không cố gắng tu tập và quán tưởng về sự sống vô thường cũng như cái chết của chính mình để chúng ta không lãng phí cả cuộc đời một cách vô nghĩa. Quán tưởng về cái chết sẽ mang lại lợi ích là giúp chúng ta giảm bớt sự si mê trói buộc mình vào tiền tài, danh vọng. Tất cả chúng ta đều cũng phải trải qua nhiều kiếp sống khác. Tương lai của những kiếp sống tới sẽ là bình an hạnh phúc hay bất hạnh khổ đau chúng ta đều mù mịt không biết là nó sẽ ra sao. Chỉ khi nào chúng ta luyện tập tâm linh, hiểu biết thuyết Nhân Quả Nghiệp Báo, sống một đời sống đạo đức quan tâm đến an lành hạnh phúc đến tha nhân, lúc đó chắc chắn tương lai chúng ta cũng sẽ an lành và hạnh phúc. Ngược lại, nếu chúng ta quên suy gẫm về cái chết, buông thả mình trong tham đắm dục lạc của thế gian thì chúng ta sẽ sa chân vào những hành động có tính cách tội lỗi.
Thí dụ như Stalin và Mao Trạch Đông là hai nhân vật nổi tiếng đầy quyền lực của thế giới, nhưng cuối cùng hai nhân vật này cũng phải chết. Khi còn sống họ là những nhà độc tài gieo rắc khổ đau và kinh hoàng cho kẻ khác, họ sẵn sàng tiêu diệt bất cứ ai chống đối sự độc tài và quyền lực của họ, nhưng đến khi chết thì họ chết trong tâm thức cô đơn đầy sợ hãi. Lúc ấy tất cả quyền lực, bạc tiền, danh vọng kể cả quân đội hùng mạnh mà trước đây họ nắm quyền sinh sát trong tay cũng không còn giúp ích gì cho họ. Tâm thức của họ cùng những ác nghiệp mà họ gây ra lúc còn sống, khi phải đối diện với cái chết, họ đã chết trong sợ hãi, đọa đầy và thống khổ.
Chúng ta nên nhớ cứ mỗi ngày 24 giờ là chúng ta mất đi một ngày của đời sống. Rồi 30 ngày là chúng ta mất đi một tháng và mỗi 12 tháng là một năm tròn lại trôi qua. Cứ thế ngày, tháng trôi qua không dừng lại và rồi cuộc đời của chúng ta cũng chấm dứt ở một lúc nào đó không biết được. Khi đó chúng ta có cầu nguyện chư Phật, các Ngài cũng không có cách nào để giúp chúng ta thoát chết. Nếu chúng ta không tỉnh thức, chúng ta luôn nghĩ rằng chúng ta còn trẻ cần gì tu tập, đến hai mươi năm sau đến tuổi già mắt mờ, tai yếu, chúng ta sẽ tự nhủ là ta đã già quá rồi không còn đủ sức khỏe để mà tu tập nữa. Và cứ như thế, dòng đời trôi qua, chúng ta lãng phí cả cuộc đời. Nhưng chúng ta cũng lại thường xuyên quên lãng một điều: cho dù thân chúng ta bệnh hoạn, già nua và suy yếu, nhưng phiền não và khổ đau của chúng ta vẫn còn nguyên vẹn trong tâm thức chưa được thanh lọc và chuyển hóa.
Mặt khác, đối với những người khi còn sống tiếng tăm và giàu có, lúc chết những thứ ấy sẽ làm cho họ luyến tiếc và giàu có, lúc chết những thứ ấy sẽ làm họ luyến tiếc và trở thành vô cùng đau khổ, bởi vì người giàu có tích lũy nhiều của cải vật chất, khi chết vì biết mình phải lìa bỏ những thứ mà mình yêu quý. Bên cạnh đó còn nỗi đau của thân xác từ từ tan hoại. Do đó họ sẽ phải trải qua những giờ phút kinh hoàng nhất vào lúc lâm chung. Vào lúc nầy họ phải bỏ lại tiền bạc và những người yêu quý nhất. Họ sẽ phải cô đơn ra đi một mình đến một thế giới vô cùng xa lạ đầy sợ hãi. Lúc bấy giờ không có ai có thể giúp họ mà chỉ có thiện nghiệp và kinh nghiệm tu tập mới có thể hướng dẫn họ đến cõi an lành. Đây cũng là thời điểm mà sự tu tập tâm linh đóng vai trò tối quan trọng trong cuộc đời chúng ta. Vì vậy chúng ta nên dành thì giờ tu tập và quán tưởng về cái chết. Nhờ vào năng lực tu tập thiền định mà chúng ta hiểu được tiến trình quan trọng của cái chết. Và cũng nhờ vào sự luyện tập nầy khi chúng ta phải đối diện sự thật với thần chết, chúng ta sẽ có được sức mạnh tâm linh để thích ứng với hoàn cảnh mới.
Đừng quên rằng khi cơn đau nổi lên và cận kề cái chết, tâm trí của chúng ta sẽ mê mờ hỗn loạn. Có khi chúng ta không nhớ cả tên và sự hiện diện của người thân nhất. Lúc ấy ngay cả muốn cầu nguyện chúng ta cũng làm không nổi. Khi xác thân tứ đại đất, nước, gió, lửa bắt đầu tan hoại, chúng ta sẽ lâm vào tình trạng vô cùng thống khổ. Khi nguyên tố Nước tan rã, mắt và mũi chúng ta như bị đông cứng lại. Khi nguyên tố Lửa tan hoại thân thể chúng ta mất đi độ ấm và cứ lạnh dần đi. Và khi nguyên tố Gió tan hoại chúng ta sẽ như bị nghẹt thở và hơi thở càng lúc càng ngắn dần đi cho đến khi chúng ta không còn sức để thở nữa, chúng ta sẽ thở một hơi dài cuối cùng...
Khi tim ngừng đập, phổi ngừng thở và bộ óc của chúng ta cũng ngừng hoạt động. Đối với y học là chúng ta đã chết. Nhưng theo Phật Giáo, chúng ta còn phải trải qua các giai đoạn chuyển tiếp nữa. Khi phải trải qua các giai đoạn chuyển tiếp, chúng ta sẽ trông thấy các loại ánh sáng khác nhau. Ban đầu chúng ta sẽ thấy ánh sáng trắng, rồi qua ánh sáng đỏ, ánh sáng đen và sau cùng là ánh sáng cực kỳ thanh tịnh và trong suốt. Có thể an trụ vào ánh sáng trong suốt nầy dài lâu hay ngắn hạn tùy thuộc định tâm của người lúc còn sống có tu tập thiền định hay không. Nếu lúc còn sống chúng ta chuyên cần tu tập thiền định và đã vào được Định thì khi chết thần thức của người ấy có khả năng an trụ nơi ánh sáng trong suốt này thật lâu. Có nhiều bậc thiền sư sau khi qua đời, thần thức của các Ngài đã nhập Định và an trụ nơi ánh sáng trong suốt đó trong hai tuần lễ liên tiếp mà thân thể vẫn hồng hào tươi đẹp như người còn sống.
Một khi có dịp đi đến nghĩa trang hay tham dự đám tang của người quen, chúng ta nên nhìn vào các lò hỏa táng hay thân xác bất động của người đã chết, chúng ta sẽ ý thức được rằng rồi cũng có một ngày đến lượt thân xác chúng ta cũng sẽ tàn hoại như vậy.
Điều này rất hữu ích cho chúng ta tập quán về sự vô thường của đời sống. Lúc ấy có thể chúng ta sẽ tự hỏi sau khi chết rồi tâm thức chúng ta sẽ đi về đâu. Câu trả lời cho chúng ta là kiếp sống tới của chúng ta hạnh phúc hay khổ đau đều tùy thuộc vào sự tu tập tâm linh của chúng ta khi còn sống.
Nếu chúng ta thực sự đã sống một cuộc đời tốt đẹp đầy ý nghĩa và quan tâm tới phúc lợi của tha nhân, chắc chắn chúng ta sẽ được sinh trở lại cõi đời trong một hoàn cảnh tươi sáng hơn.
Nên nhớ, sau khi chết tức là chúng ta đi vào một cuộc hành trình để đến một nơi vô cùng xa lạ, mà kinh nghiệm sống của đời sống bình thường cũng không chia xẻ được gì với chúng ta. Vì vậy nếu chúng ta không thường xuyên quán tưởng về cuộc sống vô thường, chúng ta sẽ chẳng bao giờ nhớ đến tu tập. Mà tu tập thật sự không có nghĩa là thuộc làu kinh điển. Nó chỉ có nghĩa khi nào chúng ta chịu chuyển hóa tâm thức của chính mình.
Nếu khi còn sống chúng ta làm nhiều điều thiện, tránh các điều ác làm hại đến người, thì những nghiệp thiện này sẽ theo chúng ta đi vào cuộc hành trình mới sau khi chết. Tâm thức trong sạch thiện lành sẽ giúp cho tâm chúng ta được nhẹ nhàng thanh thản lúc lâm chung. Vào giai đoạn quan trọng này, sự tu tập tâm linh và thiện nghiệp sẽ giúp chúng ta được tái sinh nơi cảnh an lành.
Như vậy sự tu tập để chuyển hóa tâm thức đóng vai trò vô cùng quan trọng. Để chuyển hóa tâm thức chúng ta phải tu tập thiền định để khắc phục tâm tán loạn và vô kỷ luật. Lúc ban đầu thực tập thiền định, tâm chúng ta giống như con ngựa hoang. Nhưng sau một thời gian tập luyện chúng ta sẽ dần dần điều phục được tâm và cuối cùng chuyển hóa được chúng.
Trước hết chúng ta phải có gắng nhận biết những trạng thái xấu và bất thiện của tâm. Thí dụ như với tâm ý hận thù, ghen tỵ, tranh đua mang lại phiền não khổ đau và có tính chất phá hoại. Vì thế ở những nơi có hận thù, chống đối nhau thì sẽ không có hòa bình. Khi nào hiểu được sự độc hại của chúng, chúng ta sẽ dần dần chuyển hóa được tâm thức ô nhiễm của mình. Giống như khi làm vườn, chúng ta nên trồng hoa thơm xinh đẹp và nhổ bỏ đi các loại cỏ dại bám chung quanh.
Cũng vậy khi làm bạn với người tốt chúng ta dần dần sẽ học được nhiều tính tốt. Vì thế chúng ta nên chơi với bạn tốt để giảm bớt các tính xấu của mình. Ngược lại, nếu chúng ta làm bạn với người ác, tâm thức chúng ta cũng sẽ nhiễm những điều xấu, ác.
Luyện tập Thiền Định không có ý nghĩa là phải lên núi cao và ngồi im lặng, mà là sự tập trung của quán tưởng để giúp chúng ta chuyển hóa dần dần tâm của mình. Khi thực tập phương pháp này chúng ta sẽ nhận ra là nó hữu ích hơn là ngồi tụng cả trăm bài kinh cầu nguyện. Khi bắt đầu tu tập Thiền Định, chúng ta cần thành tâm sám hối các ác nghiệp mà chúng ta đã phạm từ nhiều kiếp dưới chân chư Phật và chư vị Bồ Tát.
Nếu không thành tâm sám hối các ác nghiệp cũ, chúng sẽ đeo đuổi theo chúng ta cho đến lúc lâm chung và ngay cả kiếp sau. Vì thế chúng ta cần phải cầu nguyện, sám hối để tiêu trừ đi các nghiệp xấu mà mình đã gây ra.
Chúng ta thường nên quán tưởng về tính chất tạm bợ, phù du của cuộc đời. Kẻ thù làm ác hại ta rồi cũng chết. Bạn bè, thân bằng quyến thuộc và cả chính ta cũng sẽ chết. Của cải, danh lợi, và những người thân quen rồi cũng sẽ ra đi… Lúc ấy chúng ta sẽ thấy cuộc đời quả thật chỉ là một giấc mơ.
Vì không hiểu được bản chất phù du của cuộc đời và rồi cái chết cũng sẽ đến với chúng ta, nên chúng ta thường để cho tâm bất thiện như hận thù, ganh tỵ, đua tranh dẫn dắt chúng ta tạo nên bao nhiêu là ác nghiệp. Vì tích lũy các ác nghiệp như vậy đến cuối cuộc đời, tâm thức của chúng ta sẽ vô cùng khổ sở. Khi cuộc sống chấm dứt, không ai có khả năng giúp đỡ chúng ta ngoài những thiện nghiệp mà chúng ta đã làm. Lúc ấy tâm của chúng ta chỉ có thể nương tựa vào đức hạnh từ bi và các nghiệp lành của chính chúng ta.
Là con người, chúng ta sống thành xã hội mà nguyên tắc căn bản của đời sống là sự tương quan mật thiết với nhau. Sự tương quan này được xây dựng lòng từ ái của chúng ta. Nếu chúng ta thật sự có lòng từ ái chính bản thân ta sẽ có hạnh phúc, rồi thì chúng ta sẽ có hạnh phúc với gia đình, với hàng xóm và với cả cộng đồng. Nhưng nếu chúng ta sống với một tâm hồn đen tối, lúc nào cũng dùng thủ đoạn và âm mưu để chống đối nhau, thì dù cho cuộc sống chúng ta có giàu sang và đầy đủ tiện nghi vật chất, nhưng rồi chúng ta cũng không có hạnh phúc.
Cho nên hòa bình và hạnh phúc thật sự chỉ có thể xây dựng trên tinh thần từ bi biết quan tâm và thương yêu người khác. Ở Phật Giáo, lòng từ bi và vị tha đóng vai trò quan trọng. Vì thế chúng ta nên phát tâm tu tập cho được giác ngộ để sau này có được khả năng cứu độ muôn loài.
Chúng ta cần nên nhớ, nếu tâm chúng ta bất thiện đưa dẫn đến các hành động gây trở ngại cho các Bồ Tát đang cứu độ chúng sinh, thì trong nhiều kiếp sau chúng ta phải chịu cảnh đọa đầy, khổ sở. Khi chúng ta gây nên phiền não phá hoại sự an vui của một chúng sinh thì chúng ta đã phải nhận lãnh nghiệp quả xấu xa như vậy. Thế thì, nếu chúng ta gây nên những hành động phá hoại sự an vui của vô số chúng sinh thì ác nghiệp đó sẽ đưa ta về đâu? Vì vậy chúng ta phải thật cẩn thận tránh xa các hành động bất thiện để chúng ta không bị rơi vào cảnh sống khổ đau của đời này và các kiếp sống khác. Nếu gây tạo quá nhiều ác nghiệp, tâm thức chúng ta luôn luôn nghĩ cách hại người, chắc chắn khi chết chúng ta rơi vào cảnh giới địa ngục, chịu cảnh đau khổ khủng khiếp dài lâu.
Đức Phật dạy rằng không có kẻ thù nào mạnh hơn tâm mình. Tâm thiện hay tâm ác đều khởi lên từ tâm. Hạnh phúc hay khổ đau cũng đều khởi lên từ tâm. Vì vậy khi chúng ta thực tập sự kiểm soát và điều phục được tâm, chúng ta sẽ trở nên vô cùng an lạc và hạnh phúc.
Khi chúng ta điều phục được tâm và sống an lạc thì dù cho nhiều người xem ta là thù nghịch và đối xử tệ bạc, ta cũng không cảm thấy buồn rầu sợ hãi hay đau khổ.
Để cuộc đời mình có được ý nghĩa chúng ta nên thực hành những việc mang lại lợi ích cho chúng sinh. Khi thấy người khác được may mắn, chúng ta nên chia xẻ niềm vui với họ thay vì ganh tỵ và cạnh tranh. Trong cách sống ở đời, chúng ta nên giúp đỡ kẻ khác và nên tránh các thái độ phân biệt, bè phái rất nguy hiểm cho tiến trình tu tập của chúng ta. Thay vì tu tập để thấy được Phật tánh, chúng ta lại xử dụng nó để tranh chấp lẫn nhau hoặc tạo nên sự chia rẽ giữa các tôn giáo thì thật là lầm lẫn. Ở Tây Tạng có tất cả bốn trường phái Phật Giáo nhưng bốn trường phái này không hề đối địch nhau.
Để có thể thực hành được Bồ Tát Đạo, chúng ta phải huấn luyện tâm thức mình và quyết tâm nuôi dưỡng lòng từ bi, hạnh nhẫn nhục và lòng bao dung đối với chúng sinh. Muốn được như vậy chúng ta phải chuyển hóa tâm thức mình, dấn thân vào việc hành trì tu tập và hướng về sự cứu độ muôn loài.