ĐỨC ĐẠT LAI LẠT MA
GIẢNG VỀ
3 CÂU HỎI
CỦA CUỘC SỐNG
“Hành Hương Ấn Độ: Từ các tu viện Tây Tạng tới Tứ Động Tâm” là tên cuốn sách mới do nhà báo Nguyễn Huỳnh Mai vừa hoàn thành. Chúng tôi trân trọng mời bạn đọc theo dõi tập ký sự sưu khảo công phu này, bắt đầu từ phần I: Thăm viếng các Tu Viện Tây Tạng tại Ấn Độ. Sau đây là phần thứ hai của du ký, kể về Tứ Động Tâm.
NGUYỄN HUỲNH MAI
Không khí bỗng trở nên trang trọng, thiêng liêng, đầy bình an và hạnh phúc. Tôi lặng yên cảm nhận một sự an lạc vô bờ.
Tôi nhớ lại lần đầu tiên gặp Ngài tại chùa Việt Nam tại Los Angeles. Tôi đứng trên nấc thang của chùa tay cầm đóa hoa hồng. Khi ngài đi ngang để bước vào chánh điện, tay ngài chạm vào đóa hoa để ban phước lành cho tôi. Tôi cảm nhận lòng từ bi vô biên của ngài truyền vào tâm tôi thật mạnh mẽ. Đó là một kỷ niệm riêng tư khó quên.
Sau mấy thời kinh, đức Đạt Lai Lạt Ma bắt đầu thuyết pháp...
Mọi người chăm chú nghe qua ống nghe theo ngôn ngữ của mình. Chúng tôi không ghi danh trước nên không có ống nghe. May mắn nhờ một giáo sư người Pháp, sau khi nghe lời giảng của Ngài, bà lặp lại cho 3 cô sinh viên ngồi bên cạnh ghi chép. Sau đó, tôi mượn được bài in sẵn về The Middling Stages of Kamalashila của một cô sinh viên người Ấn Độ.
Quyển tập 19 trang gồm nội dung bài giảng của đức Đạt Lai Lạt Ma có ghi chú tài liệu từ những quyển kinh trọng yếu như: The Sutra on the Elimitation of Ajata-Shatrus Regret; The Unraveling of the Thoughts Sutra...
22. Đức Đạt Lai Lạt Ma thuyết giảng Trình tự Tu thiền
Đức Đạt Lai Lạt Ma bắt đầu giảng Trình Tự Tu Thiền.
Được biết trong mấy năm gần đây, Đức Đạt Lai Lạt Ma đã đi nhiều nơi trên Thế Giới để thuyết giảng Kinh pháp Tu Thiền này. Ngài giảng đạo suốt 5 ngày tại Sydney, Úc đại lợi. Tập tài liệu chúng tôi có được theo bài thuyết giảng ở Sydney. Dưới đây chúng tôi xin phép tóm lược những điểm chính yếu trong bài giảng.
Tác phẩm Trình Tự Tu Thiền của Đại sư Phật giáo người Ấn Độ Liên Hoa Giới (Kamalashila) được Đức Đạt Lai Lạt Ma cho là một tác phẩm rất quan trọng và là chìa khóa mở cánh cửa đưa vào kinh điển Phật Giáo. Đại Sư Liên Hoa Giới Kamalashila là một đại biểu quan trọng của trường phái Trung Đạo vào thế kỷ thứ tám. Liên hoa giới tôn giả chủ trương dung hợp Trung quán và Duy thức luận.
Bắt đầu bài giảng là Thời kinh bái tụng “Thắp sáng ba bậc tín tâm: tụng tôn kính 17 hiền thành cựu học viện Nalanda.”
Tiếp theo là Bài Thuyết giảng về Tâm gồm những đoạn (tạm ghi) chủ ý như sau:
Phần trình bày dưới đây là tóm lược bài giảng của đức Đạt Lai Lạt Ma, dựa theo bài Việt dịch của Hồng Như Thubten Munsel, đã hiệu đính chuẩn bị cho Pháp hội tại Sydney. Xin kính ghi công đức này của quý Thiện Trí Thức.
- Quyền sống hạnh phúc:
Mọi sinh vật đều có quyền hiện hữu, sinh tồn. Từ cây cỏ cho đến loài hữu tình. Chúng sanh không những có quyền được sống, mà còn là quyền sống vui. Đây là lẽ tự nhiên. Cơ thể chúng ta ngay từ bản chất thích hợp với trạng thái tinh thần vui vẻ. Buồn phiền thì sinh bệnh. Vì vậy cơ thể này tự nó đã có chức năng tạo thành tâm lý an vui. Giữa thể chất và tinh thần có mối tương quan mật thiết, tâm vui thì thân khỏe và ngược lại. Mục tiêu chính của đời sống này là sống hạnh phúc, thành công. Đây là quyền bẩm sinh. Hạnh phúc nói ở đây, chủ yếu là trạng thái tâm lý thỏa mãn sâu xa. Nghĩa là có khi thể xác đau đớn, gian nan khó nhọc, thiếu thốn vật chất mà tâm vẫn an vui. Trạng thái thỏa mãn có hai mức độ. Thứ nhất, tâm vui nhờ vật chất. Thứ hai, tâm vui nhờ tinh thần. Chúng ta là con người, có được bộ óc thông minh tuyệt vời hơn các loài khác. Nhưng chính vì vậy mà dù có đời sống vật chất đầy đủ vẫn lắm phiền muộn, lo âu, bất an, hoài nghi, cô đơn. Tất cả đều vì trí thông minh. Vì vậy thông minh chưa chắc mang lại hạnh phúc tinh thần, bình an nội tại.
- Chức năng của tôn giáo – Ba câu hỏi về cuộc sống
Trong lịch sử, loài người đã nỗ lực tìm kiếm phương cách tạo nguồn an lạc nội tại. Đặc biệt luôn cần niềm tin để sinh tồn. Lòng tin mang lại nguồn hy vọng. Loài người khi gặp nghịch cảnh luôn hướng về một đấng tối cao, cất lời cầu nguyện.
Lòng tin mang nguồn hy vọng, mà hy vọng là điều tối quan trọng. Như vậy tôn giáo đáp ứng được nhu cầu tinh thần của con người. Dù là thế kỷ 21 vật chất đầy đủ, nhưng tinh thần vẫn không vui, và tôn giáo vẫn giữ vai trò trọng yếu với chức năng mang đến cho con người niềm vui nội tại.
Các truyền thống tôn giáo lớn nói chung đều nhắm đến ba câu hỏi:
1. Cái tôi là gì?
2. Cái tôi có điểm khởi đầu hay không?
3. Cái tôi có điểm kết thúc hay không?
Cái tôi là gì?
Phật giáo nói cái tôi hay ngã, chỉ là sự giả hợp của các thành phần thân và tâm (ngũ uẩn), hoàn toàn không có cái tôi độc lập tách lìa ra khỏi thân và tâm.
Ngoài Phật giáo ra, tất cả mọi truyền thống tôn giáo khác đều chấp nhận cái tôi là chủ thể, sở hữu thân và tâm, có khả năng điều động và sử dụng thân tâm. Đó là vì cảm giác tự nhiên của ta. Khi mắt thấy vật gì là ta luôn tự nhiên có ý nghĩ “tôi nhìn thấy vật ấy”. Và ngay từ bẩm sinh ta luôn mang cảm giác thân này là tôi, tâm này là của tôi.
Phật giáo lại cho rằng cái tôi là giả danh, là tên gọi của một tổng hợp thân và tâm. Dựa vào sự tổng hợp của các thành phần trong xe mà gọi là cỗ xe; tương tự, dựa vào các thành phần tâm và thân (ngũ uẩn) mà làm nền tảng gọi là cái tôi.
Đó chính là quan niệm về vô ngã đặc thù trong Phật giáo. Tuy nhiên, đây không có nghĩa là phủ nhận sự hiện hữu của cái tôi, mà tìm cái tôi trong chân thực tại (chân đế). Ở đây chính trong Phật giáo có nhiều trường phái phân tích khác nhau và đưa ra câu trả lời riêng cho câu hỏi này. Có phái chú trọng đến cái tâm, có phái cho rằng chính ý thức là cái tôi, và có phái đề ra đệ bát thức (a lại da thức). Không thể giản lược trong vài ba câu có thể trình bày được những học thuyết thậm thâm đó.
Cái tôi có điểm bắt đầu không?
Nếu có bắt đầu thì như thế nào? Nhiều tôn giáo tin là có đáng sáng tạo: 1. Thứ nhất là Thiên Chúa Giáo cho rằng tất cả đều do Thượng Đế sáng tạo, và chỉ có một đời này. 2. Các tôn giáo Ấn Độ hữu thần thì cho rằng có đấng sáng tạo (Phạm Thiên Brahma) nhưng vừa chấp nhận luật nhân quả. 3. Truyền thống triết lý Ấn Độ cổ tên Số luận (Samkya) cho là có đấng sáng tạo gọi là Bản thể Nguyên sơ, tạo ra tất cả chỉ trừ chính nó và con người. Như vậy cái tôi hay bản ngã là trường tồn vĩnh cửu không có điểm bắt đầu.
Quan điểm Phật giáo về khởi điểm của cái tôi:
Cái tôi chỉ là tên gán đặt cho tổ hợp các thành phần thân tâm, đặc biệt là tâm, vì vậy để xét xem cái tôi có điểm khởi thủy hay không, cần tìm hiểu xem cái tâm có điểm khởi thủy hay không, và thân có điểm khởi thủy hay không.
Thân có điểm khởi thủy hay không? Nói về thân, đương nhiên có điểm bắt đầu. Thân ta đến từ cha mẹ, thân cha mẹ đến từ ông bà... thế hệ sau đến từ thế hệ trước, cứ thế cho đến thuở khai thiên lập địa. Nếu theo thuyết tiến hóa của Darwin, thì loài hai chân đến từ bốn chân, và loài bốn chân đến từ loài sứa. Truy ngược từ loài sứa đến loài bất động vô tri. Trên phương diện vi tế, thân thể vật lý của ta ngày nay có thể truy ngược từ thời điểm Đại bùng nổ. Truy ngược mãi đến cực vi, những hạt kết cấu thành thân thể ta đến từ một dòng tiếp nối liên tục, có thể nói là hoàn toàn không có điểm bắt đầu. Nếu những chất liệu vật lý tạo thành có thời điểm khởi đầu, thì những chất liệu ấy do đâu mà có? Đây là điều không thể lý giải.
NGUYỄN HUỲNH MAI.