Con Đường Hạnh Phúc
Viên Minh - Trần Minh Tài
Hầu như mọi nỗ lực của con người đều nhắm vào mục đích tìm kiếm một đời sống hạnh phúc. Nhưng thử hỏi mấy ai đ thnh cơng trong mưu cầu tạo dựng một nền hạnh phúc đích thực.
Nhiều người càng cố gắng truy tầm hạnh phc thì nĩ lại cng trở nn xa vời đối với họ, trong khi nhiều người khác đ nắm sẵn hạnh phc trong tay nhưng lại thả mồi bắt bóng để rồi cuối cùng hạnh phúc cũng vuột khỏi tầm tay.
Sự thật, hạnh phúc không hoàn toàn tùy thuộc nơi tiền tài, danh vọng mà con người đ phí sức đạt cho bằng được. Thực tế chứng minh, lắm người đ ln đến tột đỉnh của danh vọng hay đ thnh cơng trong việc tạo lập một gia sản to lớn, nhưng vẫn sống một đời sống bất an, vô vị.
Hạnh phúc đâu phải xa vời với chúng ta đến thế, chỉ cần hướng tâm về với chủ thể để khai thác một nguồn hạnh phúc bất tận đang sẵn sàng chờ đợi ở nội giới mà chúng ta lng qun để chạy theo ngoại cảnh.
Muốn khai thác nguồn hạnh phúc nội tại đó chúng ta phải biết một số nguyên tắc căn bản khả dĩ tạo điều kiện tất yếu cho một đời sống an lành. Những yếu tố tiên quyết đó là gì?
Kiểm sốt nội tm
Tâm hồn của con người có khả năng chi phối thể xác. Vì thế, tm chấp chứa những niệm bất thiện thì thật l một điều đại họa, lắm khi có thể giết chết cả một đời người. Ngược lại, nếu an trụ trong Chánh niệm, Chánh tinh tấn, Chánh tư duy thì tm cĩ khả năng đem lại cho chúng ta một đời sống hạnh phc, lnh mạnh.
Không nên để cho trí phán đoán của chúng ta mang nhiều thành kiến, cố chấp. Hầu hết những phán đoán hay quyết định trong lúc bực tức hay khi hứng khởi bồng bột sẽ làm cho chúng ta ân hận về sau. Phải giữ tâm bình tĩnh v suy xt kỹ cng thì phn đoán mới không thiên lệch.
Đức Phật dạy: "Khơng một kẻ th no nguy hiểm cho con bằng tm dục vọng, lịng ốn th v tính ganh tị của con". Thật vậy, chỉ khi nào tâm được rèn luyện và phát triển theo đúng chánh đạo thì mới đem lại lợi ích cho mình v tha nhn.
Tm trầm lặng khơng cĩ nghĩa l yếu mềm, tiu cực. Thái độ trầm tĩnh của một người chứng tỏ họ là tri thức. Vì khi gặp một hồn cảnh cam go, nan giải m vẫn khơng lo u bối rối thì thật khơng phải dễ. Sự trầm lặng đó hẳn có một sức mạnh vô song mà bất kỳ trong mọi hoàn cảnh cũng không thể lay chuyển được. Đó là điều kiện tiên quyết cho một đời sống hạnh phúc, đúng như một danh ngôn Pháp đ nĩi: "Sự yn lặng v bình an của tm hồn ngọt ngo hơn các lạc thú".
Hành động sáng suốt
Điều quan trọng không phải là tiền tài, sức lực, học vấn, tài năng mà chính là biết cách sử dụng, và sử dụng đúng lúc, đúng chỗ những khả năng đó để đem lại hạnh phúc cho mình v đồng loại. Vì nếu dng sai những khả năng sẵn có của mình thì chỉ lm cho mình thm sa đọa.
Chúng ta phải dũng cảm để biết cái nhu nhược của mình, phải can đảm để biết chỗ hèn nhát của mình, phải bất khuất khi thất bại v khim nhường khi chiến thắng. Phải luôn luôn tỉnh giác, sáng suốt để không có những hành động ngông cuồng, mù quáng.
Nhiều người bỗng nhiên phát tài, hoặc thừa hưởng một gia sản to lớn của cha mẹ để lại nhưng họ không biết gìn giữ, pht triển hoặc xử dụng thế no cho hợp lý, v vì thế chẳng bao lâu gia tài bị tiêu pha hoang phí cho đến khi kiệt tận. Thường thường những của cải không do mồ hôi nước mắt của mình tạo ra thì khơng cĩ gi trị đích thực. Phải biết sử dụng tài sản đúng mức cho mình v đôi khi vì lợi ích của kẻ khc.
Cũng như tài sản, sức mạnh, học lực, tài năng phải được xử dụng đúng chỗ, đúng lúc thế nào để được lợi ích cho mình v tha nhn.
Cải tiến chính mình cho thích ứng với hồn cảnh
Chúng ta đang sống trong một thế giới luôn luôn bị biến đổi, nhưng ít ai nhận chân ra được thực trạng đó. Chúng ta không nên cố chấp vào truyền thống, tập tục hay tín ngưỡng được truyền lại từ các bậc tiền nhân chỉ vì nghĩ rằng: "Xưa bày nay làm". Nếu mọi người đều có óc thiển cận như thế thì lm thế no x hội cĩ thể tiến hĩa được. Có nhiều truyền thống từ ngàn xưa để lại mà không lỗi thời vì luơn luơn thích ứng với x hội mới. Nhưng không phải vì thế m cc bậc phụ huynh cu nệ v bắt con mình giữ đúng mọi tập tục cổ truyền.
Hy để cho thế hệ hậu lai theo kịp đà tiến hóa của x hội miễn l khơng qu lố đến vượt qua khỏi giới hạn luân lý căn bản. Như thế chúng ta nên tránh một cuộc xung đột giữa hai cực đoan của nhóm người bảo thủ và duy tân. Vì cả hai đều là chướng ngại vật cho một sự tiến hĩa trung dung tất yếu của x hội con người.
Tiến bộ trung dung tức là phải chấp nhận một số truyền thống chân chính làm nền tảng hay làm yếu tố hướng dẫn cho mọi trào lưu tiến hóa của x hội. Cĩ như thế thì x hội của chng ta mới khơng bị cứng đọng mà cũng không tiến quá nhanh đến độ sa chân vào hố thẳm.
Mỗi người là một phần tử tạo thành x hội, nn phải chịu một phần trch nhiệm về những thăng trầm, tiến thoái của x hội trong đó mình đang sống. Chúng ta phải tự hỏi là đ lm được gì để đóng góp vào trật tự tiến hóa của nhân loại. Đó chính là yếu tố nung đúc tinh thần sáng tạo thay vì tự mn với những gì đ cĩ.
Mặt khác, ai cũng hiểu rằng "bá nhân bá tính" nên chúng ta không thể sửa đổi mọi người cho hợp với ý mình, lại cng khơng thể san bằng mọi chông gai hiểm trở để bước những bước thật êm ái trên đường đời. Ai ra khỏi mà không mong trời yên biển lặng, nhưng tốt hơn hết là họ nên luyện tập mọi khả năng thích ứng hầu đối phó với phong ba bo tp xảy đến bất cứ khi nào.
Người muốn bước những bước êm đềm trên đường đày chông gai phải mang vào chân một đôi giày an toàn; cũng thế muốn có được một đời sống an vui tự tại phải biết cách chế ngự lục căn để sẳn sàng đối phó và thích ứng với mọi hoàn cảnh mà không bị lôi cuốn hay vướng mắc.
Khiêm nhường
Người trí thức lấy khiêm tốn để đo cái sở tri và cái sở bất tri của mình, nhờ thế họ biết được chỗ khiếm khuyết để bổ túc và kiến thức của họ luôn luôn được mở rộng. Tự mn l một trở ngại lớn lao trong việc tự rn luyện bản thn.
Chính Đức Phật đ lm cho mọi người ngạc nhiên và kính phục khi Ngài từ bỏ vương quyền của mình để sống một nếp sống từ tốn; và khi Ngài trở thành bậc thánh nhân Ngài vẫn không bao giờ tự xưng là giáo chủ. Giáo huấn của Ngài không bao giờ có vẻ tự đắc, tự phụ.
Nhờ khiêm nhường ta không những học được những điều hay lẽ đẹp ở người mà cịn khơng bị người ganh tị, tật đố. Một người tài cao như Hàn Tín thật hiếm có, nhưng vì tính tự cao tự đại nên phải hứng chịu một hậu quả thảm khốc về sau. Trái lại, Trương Lương tuy tài cao mà khiêm tốn nên luôn luôn được quý trọng v nhờ thế ơng đ sống một đời sống thật thanh nhàn an lạc.
Tiết kiệm thời giờ
Thời giờ quả l quý bu hơn cả vàng ngọc, vì một ngy ta chỉ cĩ 24 tiếng đồng hồ chứ không thể mua thêm được một giây một phút dù với bất cứ giá nào. Một đời người thật quá ngắn ngủi để cho ta có thể hoàn thành được lý tưởng của mình. Cc nh học giả khi đến tuổi về chiều vẫn cịn cảm thấy chưa học hỏi được bao nhiêu. Nên họ ước sao cho ngày tháng dài ra để cho thêm thời giờ học hỏi nghiên cứu.
Nhưng trái lại, nhiều người đ khơng sống trọn vẹn 24 tiếng đồng hồ một ngày để làm những việc đáng làm. Họ tiêu pha thời giờ trong những câu chuyện ngồi lê đôi mách hoặc lo âu cho tương lai, hối tiếc quá khứ mà không biết rằng mình đ đánh mất giây phút quý báu nhất l hiện tại -- giy pht ngắn ngủi m ta thực sự hiện hữu trong cuộc đời -- cho đến khi giây phút quý báu đó vượt khỏi tầm tay rồi mới than van hối tiếc.
Nếu bất cứ một giây phút hiện tại nào cũng được sử dụng hợp lý thì qu khứ cĩ gì đáng nuối tiếc và tương lai chắc chắn phải tươi đẹp huy hoàng. Tiêu phí thời giờ khơng những lm hại chính mình m đôi khi cịn lm mất thời giờ của kẻ khc.
A. De Gasparin nĩi rằng: "Giữa ci dĩ vng đ thốt khỏi tay chng ta v ci tương lai mà ta không thể biết r, cịn lại ci hiện tại nĩi r bổn phận của ta."
Chng ta phải thực hiện những gì cĩ thể thực hiện được ngày hôm nay, chứ không nên để đến ngày mai. Đừng để cho giây phút hiện tại quý bu ny trơi qua một cch vơ vị, trong khi những bổn phận đáng làm lại bị lng qun hoặc hẹn lại một ngy ở tương lai chưa chắc sẽ đến với ta.
Boileau cũng bảo rằng: "Hy giục gi ln, thời gian trơi v lơi cuốn chng ta theo, chính ci lc m tơi nĩi đây chưa chi đ đi vào quá khứ." Vì qu khứ chỉ l giấc mộng v tương lai nào ai biết chắc sẽ ra sao nên ta phải sống và phải tiết kiệm từng giy, từng pht trong hiện tại ny.
Kiên nhẫn và chịu đựng
Hy kin nhẫn đối với tất cả mọi người. Sân hận chỉ đưa đến một ng cụt khơng lối thốt. Tm sn hận khơng những chỉ lm tổn thương người khác mà cịn lm hại chính mình, vì nĩ gy xo trộn cho đời sống tm-vật-lý của ta. Một lời nĩi bất nh khơng dằn được trong khi tức giận cũng như một mũi tên đ lìa khỏi cung, khi đ gy thương tích cho người khác, thì khĩ cĩ thể tha thứ được dù có ngàn lần ăn năn hối lỗi cũng đ muộn rồi.
Tục ngữ cĩ cu "No mất ngon, giận mất khơn". Thật vậy khi nĩng giận ta dễ trở thnh m qung. Vì thế kẻ th ta chiến đấu không phải ai khác mà là lịng sn hận của mình. Tm ta vừa l bạn đồng minh, cũng vừa là kẻ thù nguy hiểm nhất. Chúng ta phải chiến đấu để tận diệt kẻ thù nội tuyến Tham, Sân, Si này bằng Giới, Định và Huệ.
Hy nhớ rằng "Một sự nhịn, chín sự lnh" đúng như người xưa đ từng kinh nghiệm v dạy lại cho chng ta.
Dĩ n bo ốn
Muốn thắng địch thủ trước hết ta phải tiêu diệt kẻ thù nội tuyến nguy hiểm hơn, l tm sn hận của chính mình. Mặt khc, nếu chng ta bối rối, v hnh động mất bình tĩnh trước kẻ thù tức là ta vô tình mắc bẫy của họ.
Nếu ta học được điều hay lẽ đẹp ở bạn bè thì sao chng ta lại khơng học được một vài bài học quý gi nơi kẻ thù nghịch? Đâu phải bất cứ ai thù nghịch với ta đều là xấu cả, họ chắc phải có vài đức tính khả kính mà đôi khi ta lại không có. Một người có điểm khả kính như thế đáng lẽ ta phải kết bạn cầu thân hơn là chỉ vì một lầm lỗi của họ m xem họ như kẻ thù.
Phương pháp tốt đẹp hơn cả là lấy lịng từ i để đáp lại kẻ đối nghịch. Mới nhìn, xem ra dĩ n bo ốn cĩ vẻ nghịch lý nhưng đó là phương pháp mà các bậc hiền nhân đ từng p dụng v thnh cơng. Khi cĩ một người bất bình với ta, trước tiên ta phải xem nguyên nhân nào khiến cho người ấy bất bình. Nếu quả thật vì lm lỗi của ta, thì ta nn nhìn nhận v chịu lỗi. Nếu chỉ vì đôi bên có chỗ hiểu lầm thì sao ta khơng tìm lời lẽ hịa hỗn để bắt nhịp cầu thông cảm.
Cịn nếu đối phương vì cĩ tính ganh tỵ, ho thắng thì chỉ cĩ cách ổn thỏa nhất là rải tâm từ ái đến cho họ; và chính nhờ tâm từ ái, một ngày kia có thể biến kẻ thù thành người bạn tốt.
Chng ta hy ghi nhớ lời khuyn của La Cordaire: "Nếu anh muốn vui sướng trong chốc lát, cứ trả thù; nhưng nếu anh muốn an vui mi mi thì hy tha thứ ". Đó là dĩ ân báo oán vậy.
Hịa điệu sống
Lịch sử nhn loại chứng minh rằng những kỳ thị mu da chủng tộc, sự cuồng tín v lịng tham vọng đ đem lại nhiều bất hạnh cho con người. Những kẻ khát khao quyền uy, tiền tài, danh vọng, nếu được cộng thêm vào tính ganh tỵ thì chẳng khc no l đổ thêm dầu, họ đ khơng đóng góp được gì cho hịa bình an lạc của đồng loại mà luôn luôn gieo rắc nhiễu hại cho kẻ khác.
Họ khơng biết hịa điệu sống, vì qun rằng nếu ta muốn sống một cch thi hịa, hạnh phc thì phải để cho kẻ khác được sống thanh bình, an lạc. V họ lầm tưởng rằng họ có thể sống thanh bình trn sự đau khổ của kẻ khác, nhưng thật ra họ là những kẻ đau khổ nhất trên đời.
Chúng ta có thể biến thế giới này thành một thiên đàng hay địa ngục trần gian căn cứ trên khả năng biết hịa điệu sống hay không. Phải biết sống phù hợp với những định luật tự nhiên, như định luật nhân quả, nghiệp báo, vô thường, duyên khởi để chúng ta khơng cịn bối rối hay khĩ chịu mỗi khi gặp những khĩ khăn trên đường đời.
Đừng tưởng rằng sống phù hợp với những định luật tự nhiên đó tức là chúng ta không tiến hóa. Chính con người tiến hóa hay không là do mức độ thích ứng với những định luật này nhiều hay ít. Bằng chứng là khoa học đ ứng dụng những định luật tự nhiên hay những nguyên lý căn bản để phát minh v chế tạo.
Tất cả những mơn X hội học, Tm lý học, Đạo đức học, Kinh tế học... đều có những định luật riêng của nó. Nếu những định luật này được áp dụng đúng mức thì chắc chắn nhn loại sẽ sống trong hịa bình, an lạc.
Đáng tiếc là một số người sau khi đ cĩ thế lực, tiền ti lại muốn vượt ra khỏi nhịp sống tự nhiên, hy vọng tìm được một chân trời mới lạ. Và quả thật họ đ đạt được một chân trời mới, nhưng đó không phải là chân trời hạnh phúc mà là một địa ngục trần gian với đầy đủ cực hình thảm khốc: tranh chấp, giết chĩc, th hận.
Chấp nhận ph bình
Tục ngữ ta có câu: "Mật ngọt chết ruồi" và "Thuốc đắng đả tật". Lời khen trông có vẻ ngọt ngào nhưng chỉ làm cho ta thêm cao ngạo tự đắc. Trái lại, lời phê bình chỉ trích xem ra thật l cay đắng nhưng có thể giúp ta sửa chữa được nết hư tật xấu. Vì thế m người ta có lý khi nĩi rằng: "khen l th, ch l bạn".
Chúng ta phải can đảm đón nhận những lời chỉ trích, vì trong số những lời chỉ trích đó hẳn phải có điều đúng với sự thật, khi đó ta phải cố gắng sửa sai và thành thật cám ơn người đ chỉ trích mình hơn là oán giận, tự ái. Đành rằng lịng tự i được đặt đúng chỗ là một đức tính giúp cho ta tiến bộ. Nhưng tự ái quá đáng, nhất là trong trường hợp bị người phê bình thì chẳng những khơng cĩ lợi gì cho ta m cịn gy thm ốn th.
Mặt khác, khi thấy người lầm lỗi ta cũng nên tìm cch ph bình kho lo để sửa sai cho họ, bằng không thì im lặng cịn hơn lm cho họ mất thể diện. Chng ta phải nhớ rằng: "Lầm lỗi mà ta thấy nơi tha nhân là phản ảnh những làm lỗi của chính mình". Vì đ lm người thì ai cũng cĩ ci xấu ci tốt như nhau. Câu tục ngữ: "Suy bụng ta ra bụng người" không phải là không có lý. Họ chỉ hơn kém ở chỗ có biết lánh xa những cái xấu và làm những điều tốt hay không mà thôi.
Vả lại, ngoại giới phản ảnh tm trạng của mỗi c nhn. Lc ta buồn, vui, hờn, giận thì ngoại cảnh cũng bng bạc những tm trạng đó. Một người bất chánh thấy hành động của người khác tương tự như mình đều cho là bất chánh, nhưng sự thật vị tất đ l thế.
Như vậy ta nên hoan hỷ chấp nhận lời chỉ trích đúng dù với thiện tâm hay ác ý. Nhưng khi phải phê bình kẻ khc thì ta chỉ nn ph bình với lịng từ i.
Hy tự thanh lọc trước
Trong kinh Dhammapada (Pháp Cú), Đức Phật dạy:
Attnam ce tath kayir
Yathnn manussati
Sudanto vata dammetha
Att hi kira duddamo (Dhammapada 159)
(Dạy người như thế nào, tự mình hnh động như thế ấy.
Chính mình hy tự kiểm sốt đầy đủ rồi mới dạy kẻ khc.
Vì kiểm sốt được mình mới thật l khĩ).
Thật l hữu lý khi chng ta lo trịn bổn phận của mình chứ khơng xen vo cơng việc của người khác. Nếu chính mình chưa rành công việc thì d cĩ xen vo để tiếp tay cho kẻ khác thì cũng chỉ lm cho người vướng bận thêm, lắm khi cịn bị người khác oán trách, và vô tình ta lm ơn lại mắc oán. Như vậy ta nên áp dụng câu "Cá nhật tự tảo môn tiền tuyết, mạc vấn tha nhân ốc thượng sương" (Mỗi người hy tự qut tuyết trước sân mình. Đừng thắc mắc tại sao sương rơi trên mái nhà người khác) để tự cải thiện mình. Khi mình đ được cải thiện thì tự nhin đ nu một gương lành cho kẻ khác.
Đức Khổng Tử cũng dạy lấy tu thân làm căn bản trước khi muốn tề gia trị quốc hay bình thin hạ. Nhiều người khi nghe nói Bồ Tát vị tha thì nghĩ rằng cứ đi lo việc cho thiên hạ tức là trở thành Bồ Tát. Nhưng càng lo việc thiên hạ, thiên hạ càng xua đuổi, mạt sát vì thật ra họ chưa đủ tư cách, đức độ và trí tuệ của một vị Bồ Tát thật sự. Thì ra, muốn trở thnh Bồ Tt phải tự rn luyện đầy đủ Bi Trí Dũng trước đ.
Khơng lo u phiền muộn
Một sự lầm lẫn đáng trách của con người là quá lo âu cho tương lai và nuối tiếc quá khứ. Đại Đức Dhammananda dạy rằng: "Bí quyết của một đời sống hạnh phúc và thành công là cố gắng làm những điều đáng làm trong hiện tại, không lo âu tương lai, không nuối tiếc quá khứ".
Chúng ta không thể trở về quá khứ để làm những việc đ rồi, cũng khơng thể đến trước trong tương lai để thực hiện những chương trình chưa được thực hiện trong hiện tại, hay để xem những gì xảy ra ở đó. Người Anh có hai câu tục ngữ rất phù hợp với bí quyết sống không lo âu phiền muộn này. Họ nói rằng "Let bygones be bygones" nghĩa l hy để cho cái gì đ qua trở về với qu khứ. V "Never trouble trouble till trouble troubles you". Đừng bao giờ lo âu về những phiền phức chưa đến.
Trong Truyền Đăng Lục có ghi:
Dục tri tiền thế nhn
Kim thn thọ giả thị
Dục tri lai thế quả
Kim thn tc giả thị
(Muốn biết cái nhân trong đời sống quá khứ hy nhìn ci kết quả ta thu gặt trong hiện tại; v muốn biết đời sống tương lai như thế nào thì hy xem hnh động của mình trong hiện tại.)
Nếu thấy ta cĩ sai lầm trong qu khứ thì hy rng cải thiện lấy mình trong hiện tại. V muốn cho tương lai huy hoàng thì cũng hy tạo điều kiện lành trong chính hiện tại này.
Vậy không cần lo âu tương lai, nuối tiếc quá khứ, hy sống trong hiện tại; hy tạo cho hiện tại một đời sống an lành, vì giy pht hơm nay l hiện thn của cả tương lai lẫn quá khứ.
Tĩm lại, kiểm soát nội tâm, hành động sáng suốt, thích ứng hoàn cảnh, khiêm nhường, tiết kiệm thời giờ, kiên nhẫn, dĩ ân báo oán, hịa điệu sống, chấp nhận phê bình, tự gic, khơng lo u phiền muộn l những bí quyết của một đời sống hạnh phúc. Thật ra chúng ta có rất nhiều phương pháp để tạo cho mình một đời sống an lành, nhưng chung quy cũng gói ghém trong lời dạy sau đây của Đức Phật:
Kyena samvara sdhu
Sdhu vcya samvaro
Manasa samvaro sdhu
Sdhu sabbatth samvaro
(Giữ thn trong sạch hạnh phc biết bao.
Giữ khẩu trong sạch hạnh phc biết bao.
Giữ ý trong sạch hạnh phc biết bao.
Tất cả được trong sạch quả thật là hạnh phúc cao quý.)
Vin Minh - Trần Minh Ti
Không có con đường nào dẫn đến hạnh phúc, hạnh phúc là một con đường (There is no way to happiness, happiness is the way).