ẢNH HƯỞNG CỦA DƯỢC
PHẨM VỚI THỰC PHẨM
BÁC SĨ NGUYỄN Ý ĐỨC
Nếu thức ăn là nhu cầu thiết yếu để nuôi dưỡng cơ thể thì dược phẩm cũng có vai trò rất quan trọng trong việc chữa bệnh của cơ thể.
Cơ thể cần được cung ứng cả hai nhu cầu này, nhưng nếu việc sử dụng không đúng cách sẽ có thể gây ra những hậu quả không tốt. Mối tác dụng qua lại giữa thức ăn và dược phẩm đang được nghiên cứu rộng rãi, vì trong những thập niên vừa qua, sự tiêu thụ dược phẩm tăng và rủi ro do sự sử dụng dược phẩm cũng xảy ra rất nhiều.
Dược phẩm là những chất hóa học hoặc những chất được bào chế từ thảo mộc, được dùng vào mục đích trị bệnh cũng như để phòng ngừa một số bệnh.
Dược phẩm được đưa vào cơ thể sẽ trải qua ba giai đoạn:
a-Hòa tan trong bộ máy tiêu hóa;
b-Được hấp thụ vào máu, chuyển đến các tế bào;
c-Tạo ra các dụng mong muốn về trị bệnh.
Dược phẩm được phân phối nhiều nhất vào các cơ quan như tim, gan, thận, não bộ; một phần ít hơn vào thịt, da, mỡ.
Dược phẩm có thể làm tăng hoặc giảm sự dinh dưỡng. Ngược lại, tình trạng dinh dưỡng của người bệnh có thể làm giảm hoặc tăng công dụng hay độc tính của dược phẩm.
Thức ăn có thể làm chậm hoặc gây khó khăn cho sự hấp thụ dược phẩm, làm sự chuyển hóa dược phẩm nhanh hoặc chậm hơn và đôi khi có thể ngăn chặn tác dụng của dược phẩm.
Ngược lại, dược phẩm có thể làm giảm khẩu vị, làm thực phẩm trở nên khó tiêu, khó hấp thụ hoặc làm thất thoát sinh tố, muối khoáng qua sự bài tiết nước tiểu. Hậu quả là tình trạng suy dinh dưỡng của cơ thể.
1-Ảnh hưởng của dược phẩm lên sự ăn uống.
Một số dược phẩm có tác dụng làm giảm khẩu vị, làm mất đi sự ngon miệng và có thể đưa tới suy dinh dưỡng.
a- Các dược phẩm sau đây đã được biết là làm giảm sự ngon miệng:
- Sulfasalazine (Salazoprin) trị bệnh thấp khớp;
- Colchicine chữa thống phong;
- Chlorpropamide (Diabenese) chữa tiểu đường;
- thuốc hạ huyết áp Furosemide, Hydralazine, Hydrochlorothiazide; t
- thuốc trị suy tim Digitalis;
- thuốc an thần Temazepam;
- thuốc trị kinh phong Tegretol (Carbamazepine).
Đặc biệt là các hóa chất trị ung thư làm cho người bệnh buồn nôn, giảm vị giác, thấy thức ăn không còn hấp dẫn.
b- Các thuốc làm giảm hoặc thay đổi vị giác thì rất nhiều. Sau đây là một số thông dụng nhất:
- thuốc an thần Meprobamate, Triazolam (Halcion);
- thuốc ngủ Dalmane,
- thuốc chống trầm cảm Lithium,
- thuốc trị kinh phong Phenytoin,
- thuốc kháng nấm Griseofulvin...
c- Thuốc làm tăng sự thèm ăn như Cyproheptadine ( Periactin),Marijuana giúp ăn ngon hơn và tăng cân.
d- Ngược lại, thuốc kích thích thần kinh như crack, cocaine, amphetamine lại làm giảm sự thèm ăn, nên được dùng để người mập muốn giảm ký.
e- Uống quá nhiều rượu đưa tới suy dinh dưỡng, thiếu các sinh tố B6, B1 và folic acid. Kết quả là bệnh nhân bị bệnh thiếu hồng huyết cầu, rối loạn thần kinh trung ương.
Các thuốc vừa kể đều có tác dụng phụ nguy hiểm nên cần được dùng dưới sự hướng dẫn của bác sĩ.
2- Ảnh hưởng vào sự hấp thụ Thực phẩm
Hầu hết sự hấp thụ dược phẩm và thức ăn đều diễn ra ở ruột non. Do đó, một số dược phẩm có thể làm giảm khả năng hấp thụ của màng niêm ruột và bao tử, giảm thời gian thực phẩm ở lại trong ruột.
- Lấy một thí dụ là loại dầu khoáng chất (mineral oil) được dùng làm thuốc nhuận tràng, được bán tự do không cần toa bác sĩ và nhiều người rất thường dùng để thông đại tiện.
Sau khi uống, thuốc này hòa lẫn với thực phẩm đã được tiêu hóa, xuống bao tử và ruột, làm lòng ruột trơn nhờn . Một số sinh tố hòa tan trong chất béo như A, D, E, K sẽ hòa hợp vào dầu thuốc, thoát ra khỏi ruột và không được hấp thụ. Hậu quả là cơ thể sẽ thiếu sinh tố nếu ta dùng dầu xổ này quá thường xuyên.
- Một số dược phẩm làm giảm tác dụng của một vài men tiêu hóa, do đó làm giảm sự hấp thụ thực phẩm. Chẳng hạn như các thuốc hạ cholesterol và kháng sinh neomycin giảm tác dụng của mật, gây khó khăn cho sự tiêu hóa các thức ăn có chất béo. Và khi các chất béo không được hấp thụ, thì các sinh tố hòa tan trong dầu mỡ sẽ mất đi.
- Thuốc Cimetidine (chữa loét bao tử) giảm acid trong bộ máy tiêu hóa, đưa đến giảm hấp thụ sinh tố B 12 bằng cách không cho sinh tố này tách rời khỏi thực phẩm.
- Trường hợp thuốc giảm đau aspirin và các dược phẩm có chất chua acid cũng rất đáng lưu ý. Các thuốc này làm hư hao màng niêm bao tử và ruột dẫn đến giảm hấp thụ thực phẩm ở các bộ phận này, nhất là khoáng calci và sắt.
- Thuốc Neomycin làm thay đổi cấu tạo của niêm mạc khiến cho sự hấp thụ chất đạm, béo và các muối natri, kali bị trở ngại. Tuy nhiên, khi ngưng thuốc thì mọi rối loạn sẽ trở lại bình thường.
3- Ảnh hưởng tới sự chuyển hóa và thải chất bã.
Sau khi hấp thu, chất dinh dưỡng sẽ được chuyển hóa thành năng lượng và các phần tử căn bản để cấu tạo tế bào.
Sự chuyển hóa các chất xảy ra khi có sự xúc tác của các enzym. Với số lượng rất nhỏ, enzym có thể thúc đẩy các phản ứng sinh học mà không bị mất đi. Enzym được sản xuất từ trong hoặc ngoài tế bào với sự hiện diện của vài phần tử dinh dưỡng như sinh tố.
- Một số dược phẩm chặn sự thành hình của enzym bằng cách lấy đi vài vi chất cần thiết cho việc tạo ra diếu tố.
Thuốc methrotrexate chữa ung thư máu, viêm thấp khớp và thuốc pyrimethamine (Daraprim) chữa sốt rét là hai loại thuốc lấy đi folic acid trong DNA của enzym khiến cho men tiêu hóa mất tác dụng và bị tiêu hủy.
- Thực phẩm và dược phẩm có thể kết hợp, tạo ra một hợp chất mà cơ thể không dùng được.
Thí dụ khi uống INH để chữa hoặc ngừa bệnh lao, INH sẽ kết hợp với sinh tố B6 (pyridoxine) trong thực phẩm tạo thành một hợp chất mà cơ thể không dùng được. Do đó người dùng thuốc INH cần phải uống bổ sung sinh tố B6.
- Một số dược phẩm làm cho sự chuyển hóa chất dinh dưỡng mất đi một số chất cần thiết cho cơ thể.
Thí dụ khi ta uống các thuốc lợi tiểu tiện thì thuốc cũng làm thất thoát calci, potassium, kẽm theo nước tiểu, làm cho cơ thể bị thiếu những chất này.
Kết luận
Thức ăn và dược phẩm đều là những nhu cầu cần thiết cho cơ thể, nhưng việc sử dụng không thích hợp có thể dẫn đến những kết quả bất lợi.
Nguy cơ gây tương tác giữa dược phẩm và thực phẩm tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe tổng quát của cơ thể, các bệnh mạn tính, chế độ kiêng khem, ăn uống, sự lạm dụng rượu, thuốc hoặc các chất gây nghiện, sử dụng cùng lúc nhiều loại dược phẩm.
Để tránh hậu quả tương tác xấu, người bệnh cần thông hiểu các ưu và nhược điểm của thuốc. Thầy thuốc và nhân viên dược phòng cũng có trách nhiệm nắm vững các vấn đề quan trọng và dành thời gian căn dặn, chỉ dẫn cho bệnh nhân cách dùng thuốc cũng như các thức ăn nên tránh khi dùng thuốc.
Tránh được các tác dụng tương tác có hại thì việc ăn uống và sử dụng thuốc men mới có thể an toàn và đạt được những hiệu quả như mong muốn.
Đặc biệt là đối với người tuổi cao, thường hay dùng nhiều loại dựoc phẩm, thảo dược khác nhau. Một số các thuốc này cũng ảnh hưởng không nhiều thì ít lên sự ăn uống.
Cho nên, trước khi tìm cách điều trị ăn mất ngon, miệng khô đắng không nhai nuốt được, thì xin hãy hỏi bác sĩ coi xem thuốc mình đang dùng có gây ra các khó khăn ăn uống này hay không.