Bí quyết của sự thân mật
LÊ MỘNG HOÀNG
Tình yêu thương đôi lứa muốn được bền lâu đòi hỏi sự gần gũi và giới hạn riêng tư. Làm sao để giữ cân bằng hai mối giềng này?
Ý Nhi đang ngồi trong bể tắm cạo lông chân, bỗng nhiên chồng nàng kéo bức màn tắm dòm vào:"Anh muốn ngắm em một lần trần trụi được không?" Ý Nhi giật mình và đuổi Mãn ra lập tức. Nàng có cảm tưởng như bị xúc phạm thình lình, mặc dù họ đã lấy nhau hơn một năm và rất thân thương hòa hợp.
Xuân Nghiêm và vị hôn phu từ ngày bắt đầu yêu nhau đã chia xẻ mọi niềm vui buồn, các điều thầm kín tâm tình. Nghiêm chưa cảm thấy gần gũi với ai như với Lạc, finace' của nàng hiện tại. Nàng có thể nói với chàng bất cứ việc gì mà không e ngại. Tuy nhiên, Nghiêm chưa có dịp kể cho Lạc nghe về "cái đêm với Phát "cố nhân của nàng vào lúc ban đầu nàng mới quen Lạc. Nghiêm biết tính Lạc hơi độc đoán, từ lúc hai người đã gắn bó thề nguyền với nhau, nàng không còn thân mật với bất cứ người thanh niên nào khác. Tuy nhiên, Nghiêm vẫn hoang mang tự hỏi lòng:"Không nói cho Lạc biết về cái đêm thăm nàng từ Nữu Ước có phải là lừa dối người yêu hay chỉ là muốn đóng kín dĩ vãng?"
Thường thường chúng ta nghĩ rằng sự thân mật tức là chia xẻ mọi tâm tình với người thương yêu. Tuy nhiên, hãy đặt lại vấn đề:
* Sự cởi mở toàn diễn có luôn luôn đúng không?
* Giữa đôi lứa đã thân mật và hiểu nhau có cần một ít riêng tư cũng như cần tiết lộ tâm tình cá nhân chăng?
Theo ý kiến nhà nhân chủng học Roberrt F. Murphy, thuộc Đại Học Columbia, thì:Liên hệ tình cảm giữa hai người càng khắng khít chừng nào thì nhu cầu cần duy trì một"cõi riêng" cho tâm tư họ càng lớn chừng ấy.
Nhưng cuộc sống chung đôi sẽ gặp trở ngại gò bó hoặc buồn nản, vì quá nhiều hoặc quá ít giới han riêng biệt. Việc ngoại tình, đôi khi là một lối thoát để phục hồi" Giới hạn riêng tư cho tình cảm" mình hoặc để cách xa người phối ngẫu. Trong trường hợp này việc giữ bí mật, còn quan trọng hơn vấn đề tình dục với người thứ ba.
Tiến sĩ Carolyn Maltas, Giám đốc Viện McLean, nghiên cứu về đời sống gia đình và lứa đôi ở Belmont, Massachusetts, bảo rằng:" Việc nói ra sự thật phải được xem như một thứ vũ khí và sự chối bỏ trách nhiệm bởi vì bạn muốn có cam giác là mình thật thà." Giới hạn riêng tư (privacy) là quyền căn bản trong cuộc sống tình cảm riêng của vợ hay chồng được xem như là quyền hiển nhiên. Chúng ta có mặc cảm giả dối hay phỉnh gạt nếu ta không thổ lộ tâm sự thầm kín của mình cho người bạn đời. Làm thế nào để định rõ cán cân quân bình giữa sự gần gủi và khoảng cách riêng tư?
BỐN CÁCH PHÁT TRIỂN CỦA GIỚI HẠN RIÊNG TƯ
Nếu trong gia đình chị, cả hai đều khoan hồng vạch ra một vài phạm vi riêng biệt cho nhau; đấy là biểu hiện tốt đẹp chứng tỏ chàng và chị tin nhau. Giả như chị chẳng bao giờ nghe lén điện thoại của chàng; chàng không mở bì thư đề tên chị hoặc các hóa đơn đòi tiền gởi riêng cho chị. Mỗi người cần một phạm vi riêng biệt khác nhau, tùy thuộc vào kinh nghiêm sống thuở thiếu thời. Nếu chị lớn lên trong hoàn cảnh khắt khe, bị bố mẹ kiểm soát gắt gao từng lời nói, cách đứng ngồi, giám thị mỗi lần có anh chàng nào lân la đến làm quen, hoặc chị phải sống chung đụng với anh chị em, thì khi lấy chồng chị sẽ háo hức đòi hỏi một giới hạn riêng rẽ cho chính mình. Trái lại, nếu chị lại thích gắn bó kề cần với họ, thì khi chồng đề cập đến"phạm vi biệt lập" chị sẽ lo sợ, vì chị không thích những giờ lẻ loi đơn độc.
Khi hai người sống chung với nhau tức là hai "cõi riêng" phải được vạch định lại và vẽ đường ranh giới mới. Các thỏa ước ngấm ngầm dần dần được đặt ra về những điều gì hai người có thể chia xẻ với nhau, còn các điều nào là "bất khả xâm phạm". Lúc nào thì vợ chồng có thể thảo luận bàn cãi; lúc nào nên yên lặng. Phạm trù biệt lập là một thỏa ước đều đặn tế nhị hơn là một luật lệ bó buộc trong cuộc sống chung đôi. Đôi khi giới hạn riêng tư được bất ngờ đặt ra sau một lần bị vi phạm. Như trường hợp Ý Nhi kể trên, lúc chàng đuổi Mãn ra khỏi phòng tắm sức là nàng đã đặt thành tiền lê cho việc chung đụng vợ chồng trong tương lai. Bởi vì "Phạm trù riêng tư" rất uyển chuyển và vô hình cho nên định nghĩa và giới hạn của nó được tạo nên trong bất cứ nếp sống chung đôi nào do kinh nghiệm và các sai lầm của hai người. Vô tình vi phạm vào "cõi riêng" của vợ hay chồng, bạn sẽ rút được bài học từ lỗi lầm ấy. Lỡ sa vào trạng thái khó thở, bị chàng nổi cáu vì chị nghe lén điện thoại trong lúc chàng nói chuyện với mẹ chàng thì chị phải làm gì? Nên ôn tồn hỏi rõ để đặt ra tiền lệ trong tương lai. Dĩ nhiên, chị muốn chàng biết rằng chị tin tưởng ở nơi chàng và chị cũng không ưa chàng kiểm soát câu chuyện giữa chị và bạn bè hoặc gia đình.
Vợ chồng nên cố gắng ngay từ thuở ban đầu sống chung, vạch ra những thỏa ước về "Phạm trù riêng biệt ". Như là: mỗi người có một trương mục riêng ở ngân hàng; chuyến nghỉ hè riêng nếu không cùng sở thích - chàng ưa khí hậu nòng vùng biển, chị thích miền núi và không khí mát lạnh, thích trượt tuyết - những cuộc giải trí, riêng rẽ phù hợp với mỗi người. Sau cùng, giới hạn riêng tư có thể được tạo nên một cách đơn phương. Tình cờ, lúc khởi đầu chỉ là dè dặt. Nếu người mà phạm trù riêng biệt của họ quá rộng lớn thì ta liệt họ vào hạng "khép kín" hoặc lập dị. Trong cuộc sống lứa đôi nếu chị có cảm tưởng bắt buộc phải kể hết cho chồng nghe mọi tâm sự thầm kín của mình tức là chị coi thừờng giới hạn riêng biệt của chính mình. Theo bác sĩ Otto F.Kernberg cũng là nhà phân tách tâm lý thuộc Bệnh Viện Nữu Ước, Trung Tâm Y Khoa Cornell, thì :"sự thân mật và sự kín đáo là hai yếu tố quan trọng và cần thiết cho cuộc tình hoàn hảo bền lâu." khi tiết lộ mọi điều thầm kín của tâm sự kin đáo sẽ giúp khỏi làm tổn thương hoặc xé rách những cảm tình tốt đẹp của đôi bên.
I. BÍ MẬT
Thường thường người ta lẫn lộn giữa "Giới hạn riêng tư" (privacy) và điều bí ẩn (secrects). Một bí mật được che giấu theo lối riêng, còn phạm trù riêng tư thì không. Chị quyết định giữ kín điều bí ẩn, không cho chàng biết hoặc không hỏi ý kiến chàng. Trái lại, khi vợ chồng thỏa thuận duy trì một "cõi riêng", mỗi người đã tặng người kia một khoảng tự do và được trao đổi, thỏa thuận, tương giao. Còn điều bí mật được che giấu bởi vì e ngại sự tiết lộ sẽ gây hậu quả không tốt. Phàm trù riêng tư là giới hạn đặt ra cho sự thoải mái của vợ chồng về tình thần lẫn vật chất. Chúng ta giấu kín điều bí ẩn để tránh làm buồn lòng người bạn đời.
Nỗi lo ngại của Xuân Nghiêm về việc thú thật tâm sự với chồng chưa cưới đã chia các cố vấn tâm lý lứa đôi ra làm hai phe.
* Phe thứ nhất đại diện bởi bác sĩ David Scharff, Giám đốc viện Quốc Tế Trị liệu về Nhân Sinh quan ở Hoa Thịnh Đốn (International Institude of Object Relation Therapy), nơi thường mở các khóa giáo dục về tâm thần cho các chuyên viên, thì tin rằng" Điều bí mật được che giấu giống như bộ xương người cất trong tủ kín, nó cứ theo ám ảnh ta suốt đời và có thể phá họai niềm tin của lứa đôi".
Hơn nữa, điều bí ẩn cố che đậy ấy còn ngăn cản vợ chồng trao đổi với nhau các mối hoài nghi của họ về tình nhân ái; làm chậm lại sức lớn mạnh của tình phu phụ bền lâu, trong đó cả ba thứ xúc cảm: Yêu, Ghét, và Giận có thể cùng phát triển một lúc. Thường thường người ta tự lừa dối mình khi cho rằng người phối ngẫu tinh thần yếu mềm sợ không đủ sức chịu đựng khi biết được bạn đời mình ngoại tình hoặc là điều bí mật ấy cũng chẳng quan hệ mấy.
Bác sĩ Scharff nói rằng: "Trong thực tế, họ muốn tránh né sự giận hờn của người bạn đời, sợ đương đầu với kết quả đổ vỡ của hôn nhân và muốn che giấu tội lỗi của mình". Theo kinh nghiệm trị liệu tình yêu đôi lứa của bác sĩ Scharff, thì :" Sự tiết lộ một cách thận trọng trong việc ngọai tình sẽ đem lại sự cảm phục của bạn trăm năm, làm hồi sinh tình phu phụ và nhen nhúm một niềm tin mới".
* Phe thứ hai mà đại diện là bác sĩ Maltas, thì tin rằng: "Người ta có quyền giấu kín tâm sự riêng tư. Có vài điều không bao giờ phát lộ lại hay hơn là biết sự thật phủ phàng."
Tuy rằng và đồng ý với tâm lý gia Scharff là việc ngoại tình như các tảng đá ngầm có thể đâm lủng chiếc thuyền tì nhái lúc nào không hay, nhưng bà vẫn giữ lập trường:" Bạn không cần phải thú thật mọi điều để vun bồi tình nhân thương phu phụ".
Theo bác sĩ Maltas: "Rất khó mà phân biệt điều bí ẩn nào nên che giấu, điều nào có thể nói ra. Đôi lúc người ta cũng có lý khi sợ rằng chồng hay vợ không đủ sức đương đầu với sự thật được phát giác." Cả hai bác sĩ Scharff và Maltas đều nhấn mạnh rằng các bí mật bất chợt tiết lộ - như việc ngoại tình - phải được nói lên một cách hết sức thận trọng. Phải chú ý đến vấn đề thời gian và tác động của điều bí ẩn ấy đối với bạn trăm năm. Sự tiết lộ có thể rất tai hại nếu không được kèm theo ý muốn hồi sinh một cuộc tình đang gặp khó khăn, nứt rạn.
Nếu bạn có điều bí ẩn cố gắng che đậy và bị dằn vặt vì sự ẩn giấy ấy càng nhiều chừng nào thì ảnh hưởng tác hại của nó lên tình thân thương vợ chồng càng lớn chừng ấy.
II. CÁC HÌNH THỨC KHÁC NHAU CỦA PHẠM TRÙ RIÊNG TƯ
Khi tâm lý gia Virginia Woof khuyên đàn bà, cũng như đàn ông, nên có một phòng riêng, bà muốn ám chỉ một phạm vi cá nhân: như là phòng ngủ riêng, phòng làm việc, hoặc bàn giấy riêng, hoặc các quy luật vô ra phòng tắm thế nào. Lúc chị nói: "Em cần thời gian để suy nghỉ về vấn đề này", hoặc "Hãy đi ngủ rồi mai hẳn hay", tức là chị ngỏ ý cần thì giờ cho riêng mình. "Cái gì của em là thuộc riêng em" để ám chỉ các vật sở hữu riêng tư. Chân giá trị của các đồ vật này thường là do kỷ niệm chúng gợi lại - một tấm hình xưa, một lá thư tình cũ kỹ, một cuốn nhật ký thuở ấu thơ - một xâm phạm các đồ vật riêng tư này là sự bội tín tồi tệ.
Phụ nữ cũng cần cõi tâm tư riêng, như giấu kín một điều bí ẩn, nói dối việc gì, hoặc ít nhất là giữ im lặng không nói ra. Thống kê của các nhà nhân chủng học cho chúng ta biết rằng mỗi một nền văn hóa đều có các qui định cho phạm trù riêng tư, dưới các hình thức khác nhau. Theo tục của thổ dân Ba Tây thì vợ chồng tắm chung, ăn cùng một bát và treo võng ngủ cùng một chỗ. Nhưng họ dự trù một giai đoạn sống ẩn dật riêng cho mỗi người trong một năm. Vợ hay chồng không được phép hạch hỏi người kia về các vụ ái tình vụng trộm. Ở xứ Tuareg, Bắc Phi Châu thì đàn ông mang một cái nạng màu xanh cho cả mặt trừ ra cặp mắt. Mạng này có thể kéo cao lên hoặc hạ xuống thấp tùy theo người đối diện là người nào. Ở xứ Bá Lợi người ta sống trong các căn nhà có tường bao cao quanh, chỉ có họ hàng và bạn thân mới vào nhà được. Tuy nhiên, thái độ và cách cư xử của họ rất thân thiện và cởi mở. Nhìn tổng quát, đôi khi một hình thức này của giới hạn riêng tư có thể thay thế cho hình thức khác. Nhà xã hội học người Đức Georg Simmel nhận xét rằng: Khi chúng ta từ bỏ một phạm trù riêng biệt nào thì ta sẽ tìm cách để tạo ra cõi riêng nữa. Ông John Silber, Viện trưởng Viện Đại Học Boston cũng đồng ý với ông Simmel điều này khi ông đi xem màn lõa thể của một cô kiểu mẫu. Cô này phơi bày toàn thể thân xac khêu gợi của mình nhưng lại tìm cách che giấu cảm xúc bằng cách phủ mặt với một cọng lá bàng to tướng.
Các cặp vợ chồng thường tìm cách tạo ra những khoảng trống riêng biệt để cuộc sống chung thêm thoải mái và tránh va chạm thường xuyên. Trước khi lấy nhau, Bích Đào, bạn tôi, và Chiểu, vị hôn phu của Bích Đào, đôi khi dùng chung một bàn chải đánh răng những lúc đi về miền quê cắm trại hoặc ngủ đêm ngoài bãi biển. Nhưng lúc đã cưới nhau, ở chung một nhà - mất khoảng cách không gian - họ cố gắng hoạch định thời khóa biểu riêng cho các giao tiếp xã hội; hoạt động cộng đồng riêng; có trương mục ngân hàng riêng và tủ quần áo riêng.
Phạm trù riêng biệt còn phức tạp hơn là dấu hiệu "cấm xâm phạm"đặt trước một biệt thự cấm nào. Cõi riêng tư là thứ tự do tế nhị được thành hình do sự thỏa thuận. Nhà xã hội học Erving Goffman khuyến khích vợ chồng nên tạo ra một "hậu trường", khoảng riêng, nơi đó mỗi người có thể cảm thấy thảnh thơi một mình, không lo bị người kia theo dõi, rình mò, bó buộc. Tâm lý gia Rober Frost thì bảo rằng: "Hàng rào kiên cố sẽ đưa đến người hàng xóm tốt", tình phu phụ cũng giống như tình xóm giềng.
III. CÕI RIÊNG TƯ, QUYỀN HẠN VÀ SỰ THÂN MẬT
Khi so sánh giữa hai nhân vật một người mà chị có thể tự tiện bước vào văn pòng nói chuyện, người kia thì chị phải hỏi thăm thư ký trước khi bước vào, đây là vấn đề quyền hành. Tình thân mật vợ chồng cũng vậy, nếu chị không thể duy trì một cõi riêng tư phản ánh từ khác biệt về quyền hạn. Việc có điều bí ẩn giấu diếm riêng tư, như việc ngoại tình chẳng hạn, có thể khiến bạn mong muốn có quyền hành hơn người phối ngẫu trong cuộc sống chung, cho dù đó chỉ là sự lấn quyền trong trí tưởng tượng mà thôi. Thái đô vạch ra một "cõi riêng" cho chị cũng là một lối dung hòa sự chênh lệch quyền hành. Nếu người chồng đòi hỏi dục tình và người vợ cảm thấy phải chiều chồng cho chàng vui thì nàng sẽ giả vờ như cũng thích ái ân chăn gối và che giấu cảm xúc hờn giận ghét bỏ sự giao hợp xác thịt trong lòng mà thôi.
Các nhà xã hội học khám phá ra một nghịch lý rất ngộ nghĩnh rằng: Chúng ta thường sẵn sàng xóa bỏ phạm trù riêng tư của mình khi tiếp xúc với người khác thuộc vào giai cấp xã hội hoặc cao hơn hoặc thấp hơn ta. Một mệnh phụ phu nhân sẽ tự mhiên cỡi áo quần trước mặt cô hầu gái hay trước bặt vị bác sĩ. Chị có thể hoặc lý tưởng hóa hoặc coi thường người bạn tâm tình mà chị thổ lộ mọi bí ẩn thầm kín trong tâm tư với chàng, cả hai thái độ đều cùng một khuynh hướng trấn an tâm hồn chị rằng chàng sẽ không làm điều gì hại cho chị.
IV. CÁC ĐIỀU NÊN LÀM ĐỂ BẢO TỒN CÕI RIÊNG
Chị nên tôn trọng cả hai thứ giới hạn riêng biệt do chị tạo nên với người bạn đời (như là lòng thủy chung trong tình phu phụ) và phạm trù riêng biệt chị đang có trong cuộc sống chung đôi. Việc chia xẻ bí mật với người thân thương là sự thăng hoa trong tình phu phụ. Tuy nhiên, luôn có mặc cảm phải thú thật một điều thầm kín với chồng hay vợ sẽ biến liên hệ tình cảm vợ chồng trở nên thứ tình độc đoán và vô tình đánh mất niềm tin và sự độc lập của chính mình. Thái độ cực đoan - siết chặt hoặc thả lỏng - phàm trù riêng biệt sẽ gây khó khăn trong cuộc sống lứa đôi. Hãy giữ gìn một chút bí ẩn trong tình phu phụ. Việc mong muốn thổ lộ toàn diện tâm tư mình với người phối ngẫu sẽ vô tình đưa đến sự đánh mất khoảng cách riêng tư tự do của mỗi cá nhân.
Trong hầu hết các cuộc hôn nhân hòa thuận bền lâu thường hai vợ chồng có nhiều khoảng cách riêng tư hơn là các điều bí mật giấu diếm. Chị nên thảo luận với một nhân vật thứ ba như bác sĩ điều trị cuộc sống lứa đôi về các điều khoản ủng hộ và chống đối trong hành động thú thật điều bí ẩn với chồng nếu chị e ngại về phản ứng bất ngờ của chàng khi biết sự thật phủ phàng.
Theo bác sĩ Scharff thì chôn giấu một điều bí ẩn chẳng phải là điều xấu xa, nhưng nếu hạnh phúc vợ chồng đang gặp giai đoạn rối reng lục đục thì điều bí mật chị đang giấu kín có thể trở thành mũi tên độc.
Phạm trù riêng tư không phải là một số quyền tự so đơn độc, đây là thứ tự do được thương thảo với nhau. Cõi riêng này sẽ hữu ích tối đa khi cả hai người đều thảo thuận đồng tình. "Ngày giờ của em" được xem như là chị đi ăn trưa với cô bạn cũ, những buổi đi thư viện hoặc ngồi viết lách hoặc đi mua sắm, hoặc về thăm mẹ, không khiến chàng lo ngại hoặc bất bình vì cả hai đã hoạch định trước. Đồng ý vạch ra phạm trù riêng tư cho vợ chồng sẽ tránh được các trận xung đột không cần thiết trong cuộc sống chung đôi. Nếu chị và chàng có trương mục riêng rẽ ở ngân hàng mà người này không được phép tò mò theo dõi cách tiêu tiền của người kia thì chị xẽ khỏi phải nóng ruột vì chàng sắm thêm một máy ghi âm tối tân gía 300 đô la, hoặc chàng không than phiền về chiếc áo đầm kim tuyến đắt tiền mới gởi đến cho chị. Sợi dây thân ái sẽ trở nên quá căng thẳng, buộc quá chặt khi không có một khoảng cách nào cả. Một liên hệ tình cảm không giới hạn có thể thích hợp với vài cuộc tình đắm say si mê, nhưng với đa số phu thê thì sẽ trở nên ngột ngạt, dễ ngộp thở lúc nào không hay.
Mọi người chúng ta đều muốn có cảm giác một vài thứ là của riêng mình mà thôi. Bí quyết chân thật sự cân bằng, bình đẳng. Một phòng làm việc riêng hoặc một bàn giấy riêng là món sở hữu quý gía. Nhưng tất cả các phòng đều ở chung dưới cùng một mái nhà.
LÊ MỘNG HOÀNG
(Bài này viết theo tài liệu của Tiến sĩ Tâm Thần Học William Betcher, giáo sư Đại Học Y Khoa Harvard ở Boston, tác giả cuốn IN Time Of Fallen Heroes "Thời Của Các Anh Hùng Mạt Vận").