SÓC TRĂNG
VÀO MÙA ÓC-OM-BOK
TRÍ TUÂN
Lễ cúng trăng (ngày hội Oc-om-bok) được tổ chức hàng năm vào đêm 15-10 Âm Lịch (25- 11 năm nay) để tạ ơn mặt trăng vốn được coi như một vị Thần điều động mùa màng trong năm. Thức cúng đặc biệt trong ngày hội này là cốm dẹp nên người ta còn gọi là “lễ đúc cốm dẹp”. Đây là một hình thức lễ như Tết Trung Thu của người Việt hay người Hoa, nhưng với các nội dung và hình thức riêng biệt.
Vào đêm này, ngay từ đầu hôm, mọi người đã tập trung đông đúc tại khuôn viên các chùa hoặc tại sân nhà để chờ đón trăng lên với những nghi lễ rất riêng biệt của địa phương. Dưới cái cổng tre ngang 3 mét được trang trí hoa lá, người ta kê một cái bàn với đầy đủ các vật cúng như cốm dẹp (làm bằng lúa nếp tươi rang lên vừa nổ rồi bỏ vào cối giã dùng chày đập dẹp dừa, chuối, khoai lang, khoai im, khoai môn và các loại bánh kẹp... Trong khi đó, mọi người quây quần ngồi trên chiếu chắp tay hướng về phía mặt trăng, chờ đón trăng lên.
Khi mặt trăng bắt đầu lên cao và tỏa sáng, nhang neon được thắp lên, một cụ già làm chủ lễ bước ra khấn vái (nói lên lòng biết ơn mặt trăng, xin mặt trăng tiếp nhận lễ vật, cầu sức khỏe cho mọi người và cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt quanh năm)... Trẻ em được gọi đến quỳ xuống ngồi xếp bằng và chắp tay, trong khi chủ lễ bốc từng nắm cốm dẹp và các loại thức cúng khác đút vào miệng các đứa trẻ, tay kia vuốt vào lưng và hỏi năm nay chúng muốn gì. Câu trả lời sẽ là chứng cớ "suy đoán" những điểm tốt xấu trong năm tới. Sau khi lễ nuốt cốm xong, mọi người quây quần lại ăn uống vui vẻ và ca hát, vui cho đến sáng.
Buổi sáng hôm sau, một lễ khác sẽ được tiếp diễn không kém phần hấp dẫn, đó là lễ đua "ghe ngo". Hội đua ghe ngo do các sư sãi chủ trì tổ chức với sự tham gia của đông đảo người dân Khmer tại địa phương. Địa điểm tập trung đua ghe ngờ trước kia thường được tổ chức tại vàm Tho (bên kênh Tho) trên đoạn sông từ Sóc Trăng đến huyện Mỹ Xuyên. Sau đó, chuyển sang kênh Xáng và tiếp theo là kênh Nhu Gia (Sóc Trăng).
Khác với các loại ghe ở các vùng sông nước miền Nam, ghe ngo được khoét bằng trong nguyên vẹn một cây gỗ lớn có dáng như con thoi, ngang bụng rộng phình ra khoảng 1,2 mét, hai đầu thon nhỏ lại (40-50 cm), chiều dài từ 22-24 mét, trong khoang chứa được 45-50 người bơi (chèo ngồi). Ghe nào được sơn phết và trang trí rất đẹp, đầu rồng đuôi phụng hoặc long, qui, hổ, sư tử, báo, gấu, cá sấu... Thường ngày, ghe ngo được săn sóc rất cẩn thận như vật linh thiêng tại một ngôi chùa hay trong một căn nhà gọi là rong-tuk. Những
người tham dự trong đoàn đua ghe ngo mang những chức danh khác nhau tùy theo vai trò của họ trong đoàn đua. Khi tập luyện hoặc thi đấu, thầy sãi ở chùa sẽ quyết định chọn người, lập danh sách những tay đua và bố trí như sau:
- Người ngồi đầu ghe (gọi là chih-khbal).
- Người cầm dầm lấy nhịp (sma-keang).
- Người cầm lái (neak-kên-say)
- Người phụ lái (yong-lith)
và
- Những quân dầm bơ dầm bơi (chrowa).
Chỉ có về Sóc Trăng, bạn mới có dịp nhìn thấy tận mắt không khí tưng bừng của ngày hội đua "ghe ngo” mang đầy màu sắc dân tộc Khmer. Lễ hạ thủy ghe ngo được tổ chức long trọng dưới sự chứng kiến của vị chih-khbal. Trước tiên, chih-khbal làm lễ cúng Thần bảo hộ ghe ngộ và chiêu đãi tất cả quân dầm bơi. Khi chiêng, trống nổi lên, ghe từ từ được đẩy xuống hạ thủy. Tất cả quân dầm bơi đều mặc đồng phục, bắt đầu lên ghe và nhịp nhàng chèo đến nơi so hàng thi đua.
Mỗi vòng từng đôi ghe ngo đua nhau để loại một chiếc thua, sau đó các chiếc thắng đợt đầu lần lượt đua với nhau cho đến vòng cuối cùng, tìm ra chiếc dẫn đầu bơi nhanh nhất để xếp giải. Giải thưởng thường là hiện vật có giá trị cho mỗi ghe ngo tham dự.
Về Sóc Trăng là để tìm hiểu thêm những giá trị văn hóa đặc thù bản sắc dân tộc.