BÁNH TRÁNG
DỪA TAM QUAN
Bánh tráng tham gia vào nhiều món ăn như gỏi, cuốn..., nó có thể ăn kèm vào bún, phở, mì Quảng..., nó có thể ăn một cách độc lập thay cơm như bánh tráng cuốn chấm nước mắm...
Ở Bình Định, cha mẹ dặn con đi đâu cũng phải giắt theo mấy đồng, lỡ "đập bánh tráng" thì sao?
Có nghĩa là giá chiếc bánh tráng quá rẻ, làm bể cái thứ hàng hạng chót đó cũng phải có tiền đền, kẻo ê mặt.Ở vùng quê Bình Định, mỗi nhà nông đều có dự trữ vài ràng bánh tráng ăn thay cơm. Sáng ra đi làm đồng sớm, có thể khỏi nấu cơm, cứ nhúng bậy vài chiếc bánh tráng ăn lót dạ là đủ sức đi cày.
Trưa trưa, đói bụng cũng có thể nhúng nước vài chiếc cũng xong.
Cái kiểu ăn bánh tráng ở Bình Định, chắc không nơi nào có.
Đó là ăn bánh tráng "chay" không có kèm theo bất cứ loại nhân nào, chỉ việc nhúng nước, giã ớt tỏi, vắt chanh vào nước mắm rồi cuốn lại chấm ăn, rất đơn giản.Ngay cả học trò Bình Định đi học xa cũng nghiện bánh tráng.Học bài tới mười một, mười hai giờ đêm, bụng đói, có tiếng hô "Bánh tráng nè" thế là đứa thì làm nước chấm, đứa nướng bánh, đứa nhúng nước... xong xúm lại ăn ồn ào, vui vẻ.
Cũng không có nơi nào dùng bánh tráng ướt cuốn bánh tráng chín thành món cuốn như ở Bình Định.
Vào mùa cá, bánh tráng góp phần đặc biệt. Cá nục, cá lồ ô... vào mùa biển yên, nhiều và rẻ hơn cả khoai lang, cá hấp, nướng đều được, xong dùng bánh tráng nhúng cuốn rau muống sống, một miếng cá rồi chấm vào nước mắm ớt tỏi.
Vị dai của bánh tráng, giòn của rau muống, ngọt bùi của cá biển làm người ăn không muốn dừng.
Vì thế ở Hoài Nhơn, một huyện phía bắc tỉnh Bình Định có câu ca dao:
Bánh tráng Bồng Sơn cuốn con cá bẹ
(Như) anh cưới em về có mẹ có cha.
Bồng Sơn là thị trấn của huyện Hoài Nhơn, nơi có nhiều dừa. Vì thế ở đây có món bánh tráng nước dừa kèm với mè, hành, nướng lên rất thơm và ăn rất hấp dẫn. Xe khách Nam Bắc qua Bồng Sơn đều mua một vài ràng về làm quà.
Cách Qui Nhơn ba chục cây số, hai huyện Phù Mỹ, Phù Cát là vùng đất cát, trồng rất nhiều mì (sắn) nên họ làm bánh tráng bằng bánh mì bột nhứt. Đó là một cách tận dụng lương thực.
Bánh tráng có vai trò đặc biệt quan trọng trong cúng giỗ ở Bình Định. Mỗi khi cúng giỗ, sang hay hèn đều có vài cái bánh tráng nướng đặt trên bàn thờ.
Bắt đầu bữa ăn giỗ, âm thanh đầu tiên là những tiếng "cúc, cắc" bẻ bánh tráng sau khi có tiếng mời "cầm đũa" của gia chủ.
Có người cho bánh tráng là thứ lương khô của quân Tây Sơn. Với việc ăn uống dễ dàng không cần nấu nướng nên thuận lợi cho cuộc hành quân thần tốc nhưng Tây Sơn không phải là người làm ra chiếc bánh tráng.
Là một thị trấn nhỏ ven biển thuộc huyện Hoài Nhơn, tỉnh Bình Định, nhưng Tam Quan là nơi nổi tiếng có nhiều món ngon, trong đó đặc biệt là các sản phẩm từ dừa mà quà mang về là bánh tráng nước dừa.
Ngoài Bến Tre, Tam Quan nổi tiếng là nơi có nhiều dừa ở Việt Nam. Từng nghe câu ca dao rằng:
Công đâu công uổng công thừa
Công đâu gánh nước tưới dừa Tam Quan
Công đâu công uổng công hoang
Công đâu gánh nước Tam Quan tưới dừa
Dừa được người dân trồng ở khắp nơi, chủ yếu là giống dừa ta trái to và cơm dày, rất thích hợp để làm bánh tráng nước dừa.
Cách làm bánh tráng nước dừa cũng khá đơn giản.
Gạo sau khi được xay ra đem trộn với nước cốt trái dừa, cho cả xác dừa đã được vắt lấy nước cốt vào nữa. Mè đã bóc sạch vỏ vào, thêm ít tiêu hột (tiêu đen chưa xay nhuyễn), cùng củ hành tím (xắt lát thật mỏng) và một thứ gia vị không thể thiếu làm nên vị đặc trưng cho bánh tráng Bình Định, đó là muối. Tất cả được trộn đều và đem đi tráng thành bánh. Bánh tráng nước dừa thường được tráng trên khuôn to (to bằng cả cái mẹt sảy gạo) và tráng thành lớp dày, có như vậy khi nướng lên, bánh mới phồng và giòn, ngon. Sau khi tráng, bánh được đem phơi dưới nắng, nếu có nhiều nắng thì chỉ cần một buổi chiều là bánh khô rồi.
Vì bánh quá dày nên không thể nhúng nước ăn được mà phải nướng. Kích thước của bánh to nên khi nướng phải lật đều, nướng kỹ và phải nướng bằng lửa than thì bánh mới ngon, giòn đều. Chiếc bánh gặp lửa, phồng lên và vàng ươm mùi hành phi quyện với mùi béo của mè và nước dừa sẽ kích thích thính giác và vị giác của bạn đến tận cùng. Bánh có thể ăn không hoặc kèm với nước chấm như xì dầu, nước mắm gừng đều ngon.
Các lò bánh thường xếp bánh tráng sau khi đã phơi khô thành từng chồng 20 cái và dùng dây chuối hoặc dây nilong buộc lại thành hình chữ thập (dân địa phương gọi là ràng), rất thuận tiện để vận chuyển đi xa.
Khách phương xa đến thăm quê hương Bình Định, đi ngang qua vùng đất Tam Quan hãy nhớ dừng chân ghé lại mua vài ràng bánh tráng nước dừa về làm quà cho người thân. Hương vị của bánh tráng nước dừa thơm ngon sẽ làm bạn nhớ mãi..